Η λεκτική και σωματική βία είναι οι συχνότερες μορφές σχολικού εκφοβισμού, σε ποσοστό που συνολικά ξεπερνά το 50% του μαθητικού πληθυσμού στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, φαινόμενα που όμως εμφανίζονται τόσο σε Νηπιαγωγεία όσο και στα Δημοτικά Σχολεία της χώρας.
Αυτό δείχνει μεταξύ πολλών άλλων συμπερασμάτων σχετική έρευνα που διενεργήθηκε από το υπουργείο Παιδείας, σε 36.779 μαθητές της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.
Τα στοιχεία της έρευνας αποδεικνύουν πως το λεγόμενο «bullying» παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις στα ελληνικά σχολεία.
Τρία στα 10 παιδιά έχουν πέσει θύματα σχολικού εκφοβισμού σε Γυμνάσια και Λύκεια, με το συντριπτικό ποσοστό των εμπλεκόμενων να είναι αγόρια. Ειδικότερα, το 30,6% των περιστατικών αφορά μόνο αγόρια, ενώ μόλις στο 3,18% εμπλέκονται μόνο κορίτσια. Ο τόπος καταγωγής αλλά και οι μειονότητες αποτελούν τους συχνότερους λόγους που υφίστανται κάποιοι μαθητές σχολικό εκφοβισμό. Αντίστοιχα, ο αριθμός των θυτών κυμαίνονται στο 30% του μαθητικού πληθυσμού, με το 2% των μαθητών να έχουν συχνά τον ρόλο του θύτη αλλά και ένα αντίστοιχο ποσοστό να δέχεται με την ίδια συχνότητα επιθέσεις στον χώρο του σχολείου.
Σύμφωνα με την έρευνα τα φαινόμενα βίας στο σχολείο εκδηλώνονται με διαφορετικό τρόπο στις επιμέρους βαθμίδες εκπαίδευσης και σε γενικές γραμμές η σοβαρότητα των περιστατικών τείνει να κλιμακώνεται με την ηλικία. Σύμφωνα με τις απαντήσεις των παιδιών η λεκτική βία εμφανίζεται συχνότερα και σε ποσοστό 28,25% και ακολουθούν η σωματική βία (27,20%), τα υποτιμητικά σχόλια (11,05%), οι απειλές (7,69%), η σεξουαλική παρενόχληση σε ποσοστό 2,64% και σε μικρά ποσοστά βανδαλισμοί, κλοπές και καταστροφή προσωπικών αντικειμένων.
Ειδικότερα, στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο τα φαινόμενα εκφοβισμού εστιάζουν στον τόπο-χώρα καταγωγής, στο ότι κάποιος ανήκει σε κάποια άλλη παρέα ή μειονότητα, στο φύλο. Στο δημοτικό σχολείο οι πιο συνηθισμένες εκφάνσεις εκφοβισμού με ιδιαίτερα χαμηλές τιμές αφορούν στη σωματική βία, στη λεκτική βία και την άσχημη συμπεριφορά.
Οι αντιδράσεις των μαθητών στο περιστατικό του σχολικού εκφοβισμού ποικίλλουν. Στο μεγαλύτερο ποσοστό, οι μαθητές γελούσαν (20,36%), άλλοι προσπάθησαν να εμπλακούν για να τελειώσει πιο γρήγορα το περιστατικό (19,50%), αρκετοί απομακρύνονταν σαν να μη συνέβη ποτέ, ενώ λιγότεροι αναφέρουν ότι φοβήθηκαν.
Τα παιδιά πάντως όπως προκύπτει από την έρευνα θεωρούν ότι ο ρόλος των εκπαιδευτικών θα πρέπει να είναι πιο ενεργός. Ειδικότερα σε ποσοστό 42.05% οι μαθητές ανέφεραν ότι ο διευθυντής και οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να ενδιαφέρονται περισσότερο για τους μαθητές και να είναι περισσότερο αυστηροί σε περιστατικά βίας (13.923 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 42.05%). Επίσης, είναι σημαντική η παρουσία ψυχολόγου στο σχολείο, ο οποίος θα διαχειρίζεται τα περιστατικά βίας (10.058 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 30.38%), καθώς και η τήρηση και η εφαρμογών κανόνων του σχολείου.
Αναλυτικά…
Ανησυχητικά στοιχεία για τον σχολικό εκφοβισμό
ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
• Τρεις στους δέκα μαθητές έχουν υπάρξει θύματα bullying
• Στο 56,5 % το ποσοστό λεκτικού εκφοβισμού στα Δημοτικά
• Στο 56,5 % το ποσοστό λεκτικού εκφοβισμού στα Δημοτικά
Τρεις στους δέκα μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου έχουν υπάρξει θύματα σχολικής βίας ή/και εκφοβισμού. Σωματικό εκφοβισμό έχει παρακολουθήσει μέσα στα σχολεία ένα 30,5% των μαθητών (χτυπήματα – σπρωξίματα), ενώ ο κοινωνικός εκφοβισμός, η απομόνωση και η κοροϊδία των μαθητών από όλη την τάξη αποτελούν ήδη τα σχολικά βιώματα ενός ποσοστού της τάξης του 27,8%, των μικρών παιδιών στις σχολικές τάξεις.
Τα συγκλονιστικά αυτά στοιχεία περιλαμβάνονται στην πρώτη μεγάλη πανελλαδική έρευνα για τον σχολικό εκφοβισμό που έδωσε στη δημοσιότητα το υπουργείο Παιδείας. Η πλειονότητα των μαθητών Δημοτικών, Γυμνασίων και Λυκείων που ρωτήθηκαν ανέφεραν ότι ο διευθυντής και οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να ενδιαφέρονται περισσότερο για τους μαθητές και να είναι περισσότερο αυστηροί σε περιστατικά βίας (13.923 μαθητές ή ποσοστό 42,05%).
Επίσης δήλωσαν ότι είναι σημαντική η παρουσία ψυχολόγου στο σχολείο, ο οποίος θα διαχειρίζεται τα περιστατικά βίας (10.058 μαθητές και ποσοστό 30,38%), η τήρηση και η εφαρμογή των κανόνων του σχολείου (9.618 μαθητές και ποσοστό 28,14%), η καλλιέργεια ειρηνικής συνύπαρξης (9.523 μαθητές, και ποσοστό 28,76%) και ο ορισμός ενός υπεύθυνου διαχείρισης των περιστατικών βίας στη σχολική μονάδα (5.935 μαθητές και ποσοστό 17,92%) για την αντιμετώπιση των φαινομένων βίας.
Στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση και σχετικά με το ποσοστό των μαθητών που έχουν βρεθεί στον ρόλο του θύματος, 63,90% απάντησαν «ποτέ», 19,68% «σπάνια», 8,23% «μερικές φορές», ενώ 2,62% και 2,45% των μαθητών απάντησαν «συχνά» και «πολύ συχνά».
Η Πανελλήνια έρευνα για την ενδοσχολική βία και τον εκφοβισμό στην Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση του υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων πραγματοποιήθηκε το δίμηνο Δεκέμβριου 2015 – Ιανουάριου 2016 και αποτελεί μία συστηματική ερευνητική προσπάθεια προσέγγισης, καταγραφής και αποτύπωσης του φαινομένου στην Ελλάδα, με σκοπό τη διαμόρφωση εκπαιδευτικής πολιτικής για την πρόληψη και αποτελεσματική αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών στα σχολεία της χώρας μας, τόνισε η κυρία Βασιλική Αρτινοπούλου, καθηγήτρια εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
«Tο φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας είναι υπαρκτό και πρέπει να αντιμετωπιστεί με παρρησία και μακριά από εύκολους εφησυχασμούς, από τη μία, αλλά ψύχραιμα και χωρίς κινδυνολογίες και υπερβολές, από την άλλη», δήλωσε ο υπουργός Νίκος Φίλης και προσέθεσε: «Η δύναμη όμως που μπορεί να περιθωριοποιήσει τη σχολική βία είναι το δημοκρατικό σχολειό. Η ανάπτυξη αξιών συλλογικότητας και σεβασμού της προσωπικότητας του άλλου, οδηγούν στην αντιμετώπιση μέσα από τη σχολική διαδικασία, και γενικότερα τη σχολική ζωή, φαινομένων τα οποία οδηγούν σε ξενοφοβία, σε ρατσισμό, σε ομοφοβία, σε τόσα φαινόμενα τα οποία παράγουν τελικά σχολική βία».
Περιπτώσεις εκφοβισμού στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση
Η πιο συχνή μορφή εκφοβισμού είναι ο λεκτικός εκφοβισμός (ποσοστό 56.5%) που περιλαμβάνει την εξύβριση και την κοροϊδία, η αμέσως επόμενη μορφή είναι ο σωματικός εκφοβισμός (ποσοστό 30.5%) που περιλαμβάνει χτυπήματα – σπρωξίματα, και τέλος, ο κοινωνικός εκφοβισμός, η απομόνωση και η κοροϊδία των μαθητών από όλη την τάξη (ποσοστό 27.8%). Σε μικρότερα ποσοστά, οι μαθητές αναφέρουν ότι διακατέχονται από φόβο που τους δημιουργούν οι υπόλοιποι μαθητές (ποσοστό 15.4%) και, επίσης, ότι κάποιοι μαθητές τούς αποσπούν με τη βία προσωπικά αντικείμενα (ποσοστό 11.3%).
Τα αποτελέσματα έδειξαν την εμφάνιση ιδιαίτερα χαμηλών τιμών στη συχνότητα εμφάνισής τους στο σχολικό περιβάλλον τόσο από πλευράς δασκάλου όσο και από πλευράς μαθητών. Επίσης, χαμηλές τιμές παρουσιάζονται στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον.
Τρόποι αντιμετώπισης μορφών σχολικού εκφοβισμού από εκπαιδευτικούς στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση
Στην περίπτωση σωματικής βίας, οι εκπαιδευτικοί παρεμβαίνουν ζητώντας από τον μαθητή – θύτη να ζητήσει συγγνώμη από τον μαθητή – θύμα και αρκετά συχνά του εξηγούν γιατί δεν θα έπρεπε να χτυπήσει ή να σπρώξει. Πιο σπάνια, οι εκπαιδευτικοί καλούν την αστυνομία ή δείχνουν αδιαφορία απέναντι στο γεγονός.
Στην περίπτωση άσχημης συμπεριφοράς στο σχολικό περιβάλλον, οι εκπαιδευτικοί παρεμβαίνουν ζητώντας από τον μαθητή -θύτη να ζητήσει συγγνώμη από το μαθητή – θύμα, του εξηγούν τις συνέπειες της συμπεριφοράς του και συζητούν μαζί του για να επιλύσουν το θέμα.
Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι μαθητές – θύματα σχολικού εκφοβισμού απευθύνονται για βοήθεια πρωτίστως στο οικογενειακό περιβάλλον (γονείς, αδέρφια), έπειτα στο σχολικό (εκπαιδευτικοί, διευθυντής σχολείου), και σε μικρότερο βαθμό στο ευρύτερο φιλικό περιβάλλον τους (συνομηλίκους, συμμαθητές).
Συμμετοχή μαθητών σε περιστατικά εκφοβισμού στην Πρωτοβάθμια
Στην έρευνα εξετάσθηκε και η συμμετοχή των μαθητών σε περιστατικά εκφοβισμού. Οι απαντήσεις των μαθητών δείχνουν την ιδιαίτερα χαμηλή συμμετοχή τους σε τέτοια περιστατικά, όπως κλοπή, βανδαλισμό, σωματική και λεκτική βία.
Οι μαθητές εξέφρασαν τη γνώμη τους σχετικά με τη χειρότερη μορφή εκφοβισμού – βίας. Με βάση τα ποσοστά των απαντήσεων, αναφέρονται κατά σειρά, η κλοπή και η καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, η λεκτική βία, όπως είναι η κοροϊδία, οι βρισιές, οι συκοφαντίες, οι απειλές, η γελοιοποίηση, η ειρωνεία κ.ά., η σωματική βία όπως είναι τα χτυπήματα, τα σπρωξίματα, οι κλωτσιές κ.ά. και η κοροϊδία λόγω καταγωγής ή λόγω εμφάνισης.
Απόψεις των φύλων για εκφοβισμό στην Πρωτοβάθμια
Στη συνέχεια εξετάσθηκαν οι διαφορές των απόψεων των δύο φύλων για τη χειρότερη μορφή εκφοβισμού -βίας. Οι μαθητές εμφανίσθηκαν έναντι των μαθητριών να αξιολογούν σε μεγαλύτερο βαθμό ως πιο αρνητικές όλες τις μορφές εκφοβισμού – βίας. Οι σημαντικότερες διαφορές εντοπίζονται στην κοροϊδία λόγω φύλου, σχολικής απόδοσης, ενδυμασίας και εμφάνισης, όπως επίσης και λόγω καταγωγής.
Οι μαθητές στη Δευτεροβάθμια ενοχλούνται από τον σχολικό εκφοβισμό
Οι μαθητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ερωτήθηκαν ως προς την επιρροή του σχολικού εκφοβισμού. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι μαθητές ενοχλούνται από τον σχολικό εκφοβισμό, κατανοούν την επιθετική συμπεριφορά σε μικρό βαθμό, ενώ στην πλειονότητά τους διαφωνούν με την εκδήλωσή της. Μικρό είναι το ποσοστό των μαθητών που αισθάνονται φόβο, όπως και των μαθητών που επιδοκιμάζουν την επιθετική συμπεριφορά και επιθυμούν να μιμηθούν τους μαθητές – θύτες.
Ρόλος θύματος και θύτη
Σχετικά με το ποσοστό των μαθητών που έχουν βρεθεί στον ρόλο του θύματος, 63.90% των μαθητών απάντησαν «Ποτέ», 19.68% «Σπάνια», 8.23% «Μερικές φορές», ενώ 2.62% και 2.45% των μαθητών απάντησαν «Συχνά» και «Πολύ συχνά», αντίστοιχα. Σχετικά με το ποσοστό των μαθητών που έχουν βρεθεί στο ρόλο του θύτη, 67.62% των μαθητών απάντησαν «Ποτέ», 20.07% «Σπάνια», 6.81% «Μερικές φορές», ενώ 1.44% και 1.89% των μαθητών απάντησαν «Συχνά» και «Πολύ συχνά», αντίστοιχα.
Τα αίτια περιστατικών βίας στα σχολεία
Στην πρώτη ερώτηση, οι μαθητές απάντησαν ότι το περιστατικό βίας συνδεόταν περισσότερο με τον τόπο/τη χώρα καταγωγής των μαθητών – θυμάτων (9.563 μαθητές, ή ποσοστό 28.88%), και έπειτα με τα χαρακτηριστικά της ομάδας/παρέας τους στο σχολείο (3.766 μαθητές, ή ποσοστό 11.37%). Επίσης, σημαντικό ποσοστό των μαθητών (3.709 μαθητές, ή ποσοστό 11.20%) δήλωσαν ότι περιστατικά βίας εκδηλώνονται σε μαθητές που ανήκουν σε μειονότητες, ενώ μικρό ποσοστό (1.212 μαθητές, ή ποσοστό 3.66%,) λόγω διαφορετικού φύλου. Τέλος, 40.27% των μαθητών αποδίδει τα περιστατικά βίας σε άλλους λόγους.
Τα αγόρια εμπλέκονται σε περιστατικά σχολικής βίας
Σχετικά με τους εμπλεκόμενους στο περιστατικό σχολικής βίας και εκφοβισμού, στο μεγαλύτερο ποσοστό συμμετέχουν μόνο αγόρια (10.145 μαθητές, ή ποσοστό 30.64%), ακολούθως αγόρια και κορίτσια (5.950 μαθητές, ή ποσοστό 17.97%) και σε πολύ μικρότερο ποσοστό, μόνο κορίτσια (1.053 μαθήτριες, ή ποσοστό 3.18%). Στα περιστατικά αυτά, υψηλότερο είναι το ποσοστό συμμετοχής μόνο μαθητών του σχολείου (4.971 μαθητές, ή ποσοστό 15.01%) και λιγότερο των εξωσχολικών (3.739 μαθητές, ή ποσοστό 11.29%), ενώ τέλος, μικρό ποσοστό τέτοιων περιστατικών καταγράφεται με την παρουσία καθηγητών (814 μαθητές, ή ποσοστό 2.46%).
Πως αντιδρούν οι μαθητές σε περιστατικά εκφοβισμού
Οι αντιδράσεις των μαθητών στο περιστατικό του σχολικού εκφοβισμού ποικίλουν. Στο μεγαλύτερο ποσοστό, οι μαθητές γελούσαν (6.741 μαθητές, ή ποσοστό 20.36%), άλλοι προσπάθησαν να εμπλακούν για να τελειώσει πιο γρήγορα το περιστατικό (6.458 μαθητές, ή ποσοστό 19.50%) αρκετοί απομακρύνονταν σαν να μην συνέβη ποτέ (3.977 μαθητές, ή ποσοστό 12.01%) ενώ λιγότεροι αναφέρουν ότι φοβήθηκαν (3.489 μαθητές, ή ποσοστό 10.54%). Σε μικρότερο ποσοστό, οι μαθητές προσπάθησαν να εμπλακούν για να συνεχιστεί το περιστατικό (1.609 μαθητές, ποσοστό 4.86%) και επιδοκίμασαν τη βίαιη συμπεριφορά (1.449 μαθητές, ή ποσοστό 4.38%).
Πως αντιδρούν οι εκπαιδευτικοί
Οι αντιδράσεις των εκπαιδευτικών στα περιστατικά βίας είναι προς την κατεύθυνση της παρέμβασης για την επίλυση του φαινομένου. Στο μεγαλύτερο ποσοστό (7.054 μαθητές, ή ποσοστό 21.30%) υπήρξε άμεση παρέμβαση, εμπλοκή (6.580 μαθητές, ή ποσοστό 19.87%) των εκπαιδευτικών για τη λήξη του περιστατικού. Σε μικρότερο ποσοστό, οι εκπαιδευτικοί εκδήλωσαν αδιαφορία (3.840 μαθητές, ή ποσοστό 11.60%), κάλεσαν βοήθεια (2.694 μαθητές, ή ποσοστό 8.14%), φοβήθηκαν (1.509 μαθητές, ή ποσοστό 4.56%) ή απομακρύνθηκαν σαν να μην συνέβη ποτέ το περιστατικό (1.290 μαθητές, ή ποσοστό 3.90%).
Συχνότερα περιστατικά βίας
Σχετικά με τη μορφή σχολικού εκφοβισμού του συγκεκριμένου περιστατικού, το μεγαλύτερο ποσοστό περιελάμβανε λεκτική βία (9.354 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 28.25%) και έπειτα σωματική βία (9.006 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 27.20%). Σε μικρότερο ποσοστό, αναφέρθηκαν υποτιμητικά σχόλια (3.659 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 11.05%), απειλές (2.545 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 7.69%), σεξουαλική παρενόχληση (874 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 2.64%), βανδαλισμοί (459 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 1.39%), κλοπές (439 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 1.33%) και καταστροφή προσωπικών αντικειμένων (399 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 1.21%).
Σε ποιους απευθύνθηκαν οι μαθητές για να αναφέρουν το περιστατικό
Στα πρόσωπα στα οποία απευθύνθηκαν για να αναφέρουν το περιστατικό βάσει των απαντήσεων είναι οι συμμαθητές τους (11.815 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 35.68%), οι γονείς τους (9.268 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 27.99%), ο υπεύθυνος εκπαιδευτικός της τάξης (5.261 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 15.89%), ο διευθυντής του σχολείου (4.630 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 13.98%), οι εξωσχολικοί φίλοι (3.947 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 11.92%), κάποιο άλλο πρόσωπο (3.823 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 11.55%), ενώ πολλοί μαθητές δεν το ανέφεραν σε κανέναν/καμία (5.494 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 16.59%) (Γράφημα 5.12.).
Τι συναισθήματα προκαλούν τα περιστατικά βίας
Σχετικά με τα συναισθήματα που προκαλούν τα περιστατικά βίας, το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών (6.592 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 19.91%) αισθάνθηκε στεναχώρια, και λίγο μικρότερο, αδιαφορία (5.167 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 15.60%). Ακολούθως, αρκετοί μαθητές αισθάνθηκαν θυμό (4.527 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 13.67%), αγωνία (2.629 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 7.94%), φόβο (2.231 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 6.74%) και ενοχές (1.955 μαθητές,, μαθητές, ή ποσοστό 5.90%), ενώ σημαντικός αριθμός των μαθητών ανέφερε κάποιο άλλο συναίσθημα (7.693 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 23.23%) (Γράφημα 5.13.).
Τι ενέργειες πρέπει να γίνουν για τη δημιουργία ασφάλειας στο σχολείο
Ακολούθως, οι μαθητές ρωτήθηκαν για τις ενέργειες που απαιτούνται για τη δημιουργία ασφάλειας στον σχολικό χώρο. Στο μεγαλύτερο ποσοστό οι μαθητές ανέφεραν ότι ο διευθυντής και οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να ενδιαφέρονται περισσότερο για τους μαθητές και να είναι περισσότερο αυστηροί σε περιστατικά βίας (13.923 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 42.05%). Επίσης, είναι σημαντική η παρουσία ψυχολόγου στο σχολείο, ο οποίος θα διαχειρίζεται τα περιστατικά βίας (10.058 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 30.38%), η τήρηση και η εφαρμογή των κανόνων του σχολείου (9.618 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 28.14%), η καλλιέργεια ειρηνικής συνύπαρξης (9.523 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 28.76%), και ο ορισμός ενός υπεύθυνου διαχείρισης των περιστατικών βίας στη σχολική μονάδα (5.935 μαθητές, μαθητές, ή ποσοστό 17.92%) για την αντιμετώπιση των φαινομένων.