Στην ελληνική κοινωνία των αρχών του 20ου αιώνα είναι διάχυτη η ανάγκη κοινωνικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων. Πολύ περισσότερο στα 1909. Ο λαός βαθιά απογοητευμένος δείχνει έτοιμος να ασπαστεί τις ιδέες του δημοσιογράφου Βλάση Γαβριηλίδη, διευθυντή της «Ακροπόλεως», ο οποίος στηλίτευε τον παλαιοκομματισμό και γύρευε μια ριζική επανάσταση για να «πληγούν» η φαυλοκρατία κι ο κοτζαμπασιδισμός, ενώ οι εργατικές συντεχνίες ξεσηκώνονται απαιτώντας αυξημένα μεροκάματα, κατάργηση της βαριάς φορολογίας, καλύτερες συνθήκες εργασίας.
Η ανυπαρξία, όμως, πολιτικών κομμάτων, ιδίως μετά το θάνατο του Χ. Τρικούπη (1896) και τη δολοφονία του Θ. Δηλιγιάννη (1905), τα οποία θα εξέφραζαν τις τάσεις των διαφόρων τάξεων της κοινωνίας, αποτελούσε ανασχετικό παράγοντα για την κοινωνικοπολιτική εξέλιξη της χώρας. Αυτή την απουσία πολιτικών μεταρρυθμιστικών φορέων αναλαμβάνει να καλύψει το κίνημα του «Στρατιωτικού Συνδέσμου».
Σύσταση & Αιτήματα «Στρατιωτικού Συνδέσμου»
Τον Μάη του 1909, μία ομάδα αξιωματικών του Ελληνικού Στρατού σχηματίζει το «Στρατιωτικό Σύνδεσμο» και τον Ιούνη της ίδιας χρονιάς ιδρύεται με στόχους σαφέστερα ριζοσπαστικότερους από το «Στρατιωτικό Σύνδεσμο», ο «Σύνδεσμος Υπαξιωματικών» και με επικεφαλής το Γεώργιο Καραϊσκάκη, εγγονό του ήρωα του 1821.
Οι δύο «Σύνδεσμοι», στις 22/6/1909, θα ενώσουν τις δυνάμεις υπό ενιαία διοικούσα επιτροπή, στην οποία θα προΐσταται ο συνταγματάρχης Νικόλαος Ζορμπάς (γενν. 1844- πεθ. 1920), γνωστός για τη μετριοπάθειά του, αλλά και για το μίσος που είχε προς το Διάδοχο Κων/νο και τον πρίγκιπα Νικόλαο, εξαιτίας του ντροπιαστικού για την Ελλάδα πολέμου του 1897, κατά τον οποίο οι δυο βασιλόπαιδες τον είχαν ψέξει ως άνανδρο.
Άμεσες απαιτήσεις του ενιαίου πλέον «Στρατιωτικού Συνδέσμου», τον οποίο προσπαθούν η κυβέρνηση και το Παλάτι διά αποτάξεων και μεταθέσεων των στελεχών του να φθείρουν, ήσαν η αναδιοργάνωση- προμήθεια σύγχρονου εξοπλισμού για τον Ελληνικό Στρατό και στόλο κι η απομάκρυνση των πριγκίπων από τις στρατιωτικές θέσεις – «κλειδιά» που κατείχαν, σε ό,τι αφορά τη στρατιωτική κατάσταση στην Ελλάδα, ενώ για την πολιτική ζωή του ελεύθερου κράτους απαιτούν γενικότερη ανανέωση.
Το κίνημα της 15/8/1909
Όταν οι παλαιοκομματικοί (σχηματισμοί και φορείς και πρόσωπα που βρίσκονται στο πολιτικό προσκήνιο από τα τέλη του 19ου αιώνα) πολιτικοί κι ο βασιλιάς Γεώργιος ο 1ος φάνηκαν απρόθυμοι να δεχτούν το πρόγραμμα του «Στρατιωτικού Συνδέσμου», του οποίου δημοσιογραφικό όργανο από νωρίς γίνεται η εφημερίδα «Χρόνος», οι επικεφαλής του αποφασίζουνε (στις 7/8/1909) να το επιβάλουνε πραξικοπηματικά με ένοπλο κίνημα.
Έτσι, τη νύχτα της 15ης Αυγούστου του 1909 ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» κινητοποιεί τις δυνάμεις του, συγκεντρώνεται στο Γουδί και απαιτεί από την κυβέρνηση και το Θρόνο να αποδεχτούν τις απαιτήσεις του, στην κατεύθυνση της αποκατάστασης της ενότητας και της αποτελεσματικότητας του στρατού. Χωρίς δυσκολία, οι επαναστάτες, που στη διακήρυξή τους τονίζουν ότι δεν είναι αντικυβερνητική – αντιδυναστική στρατιωτική χούντα, αλλά επιδιώκουν όχι απομάκρυνση στελεχών του ναυτικού ή του στρατού, μα διοικητική κάθαρση, αμερόληπτη δικαιοσύνη, φορολογικές ελαφρύνσεις για τους πενέστερους, επικρατούν, αφού τα αιτήματά τους αυτά βρίσκουν παλλαϊκή απήχηση και τυγχάνουν της ενθουσιώδους υποστηρίξεως των αγροτικών, των μεσαίων και των μικροαστικών στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας.
Νέα κυβέρνηση υπό τον Μαυρομιχάλη
Η κυβέρνηση του Δημ. Ράλλη, μεταδηλιγιαννικού ηγέτη, αρνείται να δεχτεί τις προτάσεις του «Συνδέσμου», αν και είχε μόλις συμπληρώσει ένα μήνα στην εξουσία αφότου είχε διαδεχτεί, στις 7 Ιούλη του 1909, το Γ. Θεοτόκη. Ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης διορίζεται από τον βασιλιά Γεώργιο αυθημερόν πρωθυπουργός και παρέμεινε στην εξουσία έως τις 18/1/1910 (επί 5 μήνες και 3 ημέρες), που παραδίδει στο Στέφανο Δραγούμη.
Ο νέος πρωθυπουργός (Μαυρομιχάλης) με την ιδιότητά του και ως προσωρινού (ως 18/8/1909) υπουργού Στρατιωτικών σπεύδει να αποδεχτεί όλα τα αιτήματα του «Συνδέσμου» και υπόσχεται στο Ζορμπά την υλοποίηση των διακηρύξεων του κινήματος, διατηρώντας, όμως, την παρούσα βουλή. Ο Ζορμπάς, ικανοποιημένος από τις πρωθυπουργικές διαβεβαιώσεις, παίρνει το διάταγμα της αμνηστίας και διατάζει τα επαναστατημένα στρατεύματα να επιστρέψουν στα στρατόπεδά τους.
Το γιατί επελέγη να προωθήσει αρχικά το ανορθωτικό κι εκσυγχρονιστικό έργο της επανάστασης του Δεκαπενταύγουστου του 1909 ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, που θεωρείται ο κλασικότερος όσο και ο πιο ανίκανος εκπρόσωπος του παλαιοκομματισμού, είναι δύσκολο να εξηγηθεί, αν δε λάβουμε υπόψη μας πως από το φόβο εμφυλίου πολέμου ή κοινωνικοπολιτικού διχασμού λάθεψαν οι κινηματίες όταν πρόκριναν τη λύση πολιτικής κυβέρνησης κι όχι στρατιωτικής χούντας για την προώθηση των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
1. «Ιστορία του ελληνικού έθνους», τόμος 14ος , Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000.
2. Τ. Βουρνάς, «Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδας», τόμος 1ος, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2011.
3. Γ. Κορδάτος, «Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδος», Αθήνα, 20ος αιώνας, 1958, τόμος 5ος.
* Ο Γεώργιος Η. Ορφανός είναι υποψήφιος Διδάκτωρ στο τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ., Φιλόλογος, Msc διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς & διαχείρισης πληροφοριακών συστημάτων