Σε πρώτο πλάνο βάζει την προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς μεγάλο ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα που στόχο έχει μέσα από επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο να συμβάλλει καθοριστικά στη θωράκιση των μνημείων από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τις φυσικές καταστροφές.
Πρωταγωνιστικό ρόλο στο πρόγραμμα στο οποίο συμμετέχουν συνολικά επτά χώρες της Ευρώπης έχει η Κρήτη και ιδιαίτερα το Ρέθυμνο, μνημεία του οποίου βρίσκονται στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος.
Ο λόγος για το πρόγραμμα «Storm» στο οποίο εντάχθηκε και συμμετέχει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου και το ΙΤΕ Κρήτης το οποίο στοχεύει στην προστασία των μνημείων. Ειδικότερα τα σημεία που βρίσκονται στο «μικροσκόπιο» των επιστημόνων στο ιστορικό κέντρο της πόλης του Ρεθύμνου είναι η Κρήνη Rimondi, το παλιό σαπωνοποιείο της οδού Μοσχοβίτου, ο Φάρος του Ενετικού λιμανιού και το φρούριο Φορτέτσα.
Ήδη έχουν τοποθετηθεί σε τέσσερα σημεία του φρουρίου ειδικοί αισθητήρες -ρωγμότμερα και επιταχυνσιογράφος, ενώ έχουν χωροθετηθεί και οι θέσεις οι όποιες παρακολουθούνται με ηλεκτρική τομογραφία. Αντίστοιχα στον φάρο του Ενετικού λιμένα έχει τοποθετηθεί επιταχυνσιογράφος ο οποίος καταγραφεί τη «συμπεριφορά» του μνημείου σε περιπτώσεις σεισμικών δονήσεων.
Η παρακολούθηση των «αντιδράσεων» των μνημείων καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος είναι καθημερινή και συστηματική, αφού καταγράφονται με ηλεκτρονικά συστήματα τελευταίας τεχνολογίας και τα συμπεράσματα που θα προκύψουν θα είναι πολύτιμα και θα δώσουν σαφείς απαντήσεις στους επιστήμονες σε σχέση με τη μεθοδολογία που πρέπει να ακολουθούν για να τα προστατεύσουν.
Η κλιματική αλλαγή αλλά και τα φυσικά φαινόμενα αποτελούν απειλή για τα μνημεία και η προστασία τους αναδεικνύεται ως μείζονα προτεραιότητα, καθώς η όποια αλλοίωση ή η καταστροφή των «ζωντανών οργανισμών» της πολιτιστικής μας κληρονομιάς θα έχει αρνητικό αντίκτυπο σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, λόγω της πολιτιστικής τους σημασίας ως πηγή πληροφοριών για το ιστορικό παρελθόν αλλά και της οικονομικής και κοινωνικής τους βαρύτητας ως σύμβολα εθνικής ταυτότητας.
Στο πλαίσιο του προγράμματος η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου και το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας υποδέχτηκαν στην πόλη τους εταίρους του προγράμματος STORM σε τριήμερη επιτελική συνάντηση που ξεκίνησε την Τρίτη και θα ολοκληρωθεί σήμερα.
Στη συνάντηση συμμετέχουν εκπρόσωποι των 20 φορέων που υλοποιούν το πρόγραμμα, προερχόμενοι από επτά χώρες: Ελλάδα, Τουρκία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστρία, Πορτογαλία και Ιταλία.
Οι εταίροι ξεναγήθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου στη Φορτέτσα και την Παλιά Πόλη και είδαν στο χώρο τα ρωγμόμετρα που έχουν τοποθετηθεί από την Εφορεία σε τέσσερις θέσεις του φρουρίου, αλλά και τις θέσεις που παρακολουθούνται με ηλεκτρική τομογραφία (ERT).
Αναλυτικά…
Θωράκιση των μνημείων του Ρεθύμνου από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ ΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «STORM»
• Έχουν ήδη τοποθετηθεί αισθητήρες στο φρούριο Φορτέτσα, στον φάρο του Ενετικού λιμανιού στην Κρήνη Ριμόντι και το παλιό σαπουνοποιείο στη Μοσχοβίτου
Στο «μικροσκόπιο» ευρωπαϊκού προγράμματος έχουν μπει τέσσερα μνημεία της πόλης του Ρεθύμνου, προκειμένου να θωρακιστούν από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τις φυσικές καταστροφές.
Φρούριο Φορτέτσας, Ενετικός φάρος, Κρήνη Ριμόντι και το παλιό σαπουνοποιείο (οδός Μοσχοβίτου) βρίσκονται ήδη στο επίκεντρο επιστημόνων που συμμετέχουν στο πρόγραμμα «Storm».
Επιστήμονες και φορείς από 20 χώρες της Ευρώπης εταίροι του προγράμματος της ευρωπαϊκής επιτροπής που ξεκίνησε τον περασμένο Σεπτέμβριο και θα ολοκληρωθεί σε δυο χρόνια, στοχεύουν στην αναζήτηση και εξεύρεση επιστημονικά τεκμηριωμένων πρακτικών που θα συμβάλλουν στην προστασία και συντήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς από την κλιματική αλλαγή.
Από την Ελλάδα συμμετέχει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου και εργαστήρια του ΙΤΕ που έχουν ήδη εγκαταστήσει σύγχρονο εξοπλισμό καταγραφής και παρακολούθησης (ρωγμόμετρα-αισθητήρες) στο φρούριο της Φορτέτσας και στον Ενετικό φάρο προκειμένου να παρακολουθούν τις μεταβολές των μνημείων ενώ σε άλλη φάση θα τοποθετηθούν δυο μετεωρολογικοί σταθμοί.
Τα σύγχρονα αυτά συστήματα στέλνουν απευθείας τα δεδομένα που καταγράφουν στα ηλεκτρονικά συστήματα των φορέων που συμμετέχουν στο πρόγραμμα «Storm» για να προληφθεί η όποια ενδεχόμενη καταστροφή.
Επικεφαλής εταίρος του προγράμματος είναι η Ιταλία ενώ εδώ και δυο μέρες στο Ρέθυμνο βρίσκονται οι εταίροι του προγράμματος, οι οποίοι είχαν την ευκαιρία να επισκεφτούν τα μνημεία και να δουν από κοντά τη δουλειά που έχει γίνει μέχρι στιγμής αλλά και να ανταλλάξουν εμπειρίες και τεχνογνωσία για τα υπό μελέτη μνημεία.
Η ακεραιότητα των μνημείων, των αρχαιολογικών χώρων και των πολιτιστικών τοπίων απειλείται από την κλιματική αλλαγή, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τις φυσικές καταστροφές, κάτι για το οποίο επανειλημμένα έχουν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου οι επιστήμονες. Η αλλοίωση ή η καταστροφή των -εξαιρετικά ευάλωτων- μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς θα έχει αρνητικό αντίκτυπο σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, λόγω της πολιτιστικής τους σημασίας ως πηγή πληροφοριών για το ιστορικό παρελθόν αλλά και της οικονομικής και κοινωνικής τους βαρύτητας ως σύμβολα εθνικής ταυτότητας.
Στο Ρέθυμνο η επιτελική συνάντηση για το ερευνητικό πρόγραμμα
Σύμφωνα με την Αρχαιολογική Υπηρεσία η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου και το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας υποδέχτηκαν τους εταίρους του προγράμματος «STORM» σε τριήμερη επιτελική συνάντηση που πραγματοποιείται στο Ρέθυμνο από την Τρίτη έως και σήμερα.
Στη συνάντηση συμμετέχουν εκπρόσωποι των 20 φορέων που υλοποιούν το πρόγραμμα, προερχόμενοι από επτά χώρες: Ελλάδα, Τουρκία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστρία, Πορτογαλία και Ιταλία.
Στο πλαίσιο της επιτελικής αυτής σύσκεψης παρουσιάστηκε η πρόοδος των εργασιών του προγράμματος και θα προγραμματιστούν οι δράσεις των προσεχών μηνών. Έγινε παρουσίαση των αισθητήρων που έχουν τοποθετηθεί για την παρακολούθηση και προστασία από την κλιματική αλλαγή επιλεγμένων μνημείων της πόλης. Τα μνημεία που έχουν επιλεχθεί για την εφαρμογή των καινοτόμων μεθόδων που εφαρμόζονται από το πρόγραμμα STORM είναι η κρήνη Rimondi, το παλιό σαπωνοποιείο της οδού Μοσχοβίτου, ο Φάρος του Ενετικού λιμανιού και το φρούριο Φορτέτσα.
Οι εταίροι ξεναγήθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου στη Φορτέτσα και την Παλιά Πόλη και είδαν στον χώρο τα ρωγμόμετρα που έχουν τοποθετηθεί από την Εφορεία σε τέσσερις θέσεις του φρουρίου, αλλά και τις θέσεις που παρακολουθούνται με ηλεκτρική τομογραφία (ERT).
Ο Δρ. Ι. Καλογεράς του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών παρουσίασε τα πρώτα αποτελέσματα της παρακολούθησης του Φάρου του Ενετικού λιμένα με επιταχυνσιογράφο, καθώς και σεισμικό μοντέλο συμπεριφοράς του.
Το Εργαστήριο Γεωφυσικής – Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του ΙΤΕ παρουσίασε τα πρώτα πειραματικά αποτελέσματα των γεωφυσικών διασκοπήσεων με τη χρήση γεωραντάρ (GPR) και ηλεκτρικής τομογραφίας (ERT) με σκοπό την ανάλυση των εδαφικών συνθηκών. Επίσης, την προσέγγιση του σχεδιασμού και της παροχής υπηρεσιών Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) για την υποστήριξη της ανάλυσης και διαχείρισης κινδύνων.
Παραβρέθηκαν εκπρόσωποι του προγράμματος Heracles («HEritage Resilience Against CLimate Events on Site» – «Ανθεκτικότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς ενάντια στα κλιματικά γεγονότα στον συγκεκριμένο χώρο»), παρουσιάστηκε το πρόγραμμα και οι πιλοτικές δράσεις του από τη συντονίστρια Δρ. Giuseppina Padeletti από το CNR – Consiglio Nazionale delle Ricerche της Ιταλίας και συζητήθηκαν οι δυνατότητες ανάπτυξης συνεργατικών δράσεων ανάμεσα στα δύο προγράμματα.
Η Sylvia Boi, επικεφαλής προγράμματος Storm από την Ιταλία μιλώντας στα «Ρ.Ν.» εξέφρασε την ικανοποίηση της για το στάδιο όπου βρίσκονται εργασίες στο Ρέθυμνο, καθώς όπως είπε ήδη έχουν τοποθετηθεί τα συστήματα καταγραφής στη Φορτέτσα και τον φάρο του Ενετικού λιμανιού τα οποία είχαν την ευκαιρία να επισκεφτούν. Η ίδια μιλώντας για τη σημασία του προγράμματος ανέφερε μεταξύ άλλων:
«Το πρόγραμμα Storm είναι ένα από τα δύο έργα που χρηματοδοτούνται από την ευρωπαϊκή επιτροπή, εστιάζονται στην προστασία και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς από τις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών. Έχουμε πέντε «πιλότους», όπου θα πειραματιστούμε τη λύση, την τεχνική λύση που θα αναπτύξουμε, που θα επιτρέψει όλες τις φάσεις, από τις φάσεις προστασίας, επέμβασης, αποκατάστασης. Για τον λόγο αυτό δημιουργήσαμε μια πλατφόρμα προκειμένου να επιτραπεί μια αξιόπιστη επικοινωνία μεταξύ τους, κατά τη διάρκεια της κρίσης, πριν από την κρίση και μετά την κρίση. Υλοποιούμε επίσης τη φάση της κατασκευής που αποτελείται από αναγνωριστικούς αισθητήρες, διαφορετικούς αισθητήρες, που μπορούν να παρακολουθήσουν την πραγματική κατάσταση σε κάθε ένα από τα αξιοθέατα. Το Ρέθυμνο είναι ένας από τους ωραιότερους «πιλότους»-εταίρους και είμαστε πραγματικά περήφανοι για τη δουλειά που κάνουν, δεδομένου ότι είναι πολύ προχωρημένες δραστηριότητες τους. Εγκατέστησαν κάποιο αισθητήρα για να κάνουν κάποιες λίστες με τα σημεία έλξης που επιλέγουν. Τα σημεία ενδιαφέροντος έχουν επιλεγεί επειδή μπορεί να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής».
Πρωτοποριακά συστήματα από το ΙΤΕ
Χαρακτηριστικά ο Απόστολος Σαρρής, Το πρόγραμμα «Storm»Το έργο έχει λάβει χρηματοδότηση από το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας «Horizon 2020» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει προϋπολογισμό 7.297.875 ευρώ και θα εκτελεσθεί από κοινοπραξία 22 φορέων (2 από τους οποίους είναι συνεργαζόμενοι φορείς) προερχομένων από επτά (7) χώρες (Αυστρία, Γερμανία, Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Πορτογαλία, Τουρκία). Το έργο συντονίζει το ENG – Engineering Ingegneria Informatica της Ιταλίας (Δρ. Silvia Boi).Η Ελλάδα αντιπροσωπεύεται στο STORM από το Εργαστήριο Γεωφυσικής-Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου και το τμήμα Ηλεκτρονικών Μηχανικών Τ.Ε. του Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Πειραιά Τεχνολογικού ΤομέαΤο έργο STORM σχεδιάζει να παρουσιάσει μία ολοκληρωμένη πλατφόρμα που θα παρέχει εργαλεία και υπηρεσίες, τόσο σε μακρο-κλίμακα για την παρουσίαση μιας ολοκληρωμένης πρότασης διαχείρισης των μνημείων, όσο και σε μικρο-κλίμακα για τη βελτίωση συγκεκριμένων διαδικασιών προστασίας και πρόληψης κινδύνων. Μια καινοτομία του STORM είναι η προώθηση ενός πλαισίου το οποίο θα υποστηρίζει όλα τα παραπάνω, επιτρέποντας την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων με απλές διαδικασίες, με ταυτόχρονη υποστήριξη της βελτίωσης των διαδικασιών αυτών από τους ενδιαφερόμενους φορείς. Το STORM έχει ως στόχο να παρέχει κρίσιμα εργαλεία λήψης αποφάσεων σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς που επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή και τις φυσικές καταστροφές. Αυτό θα παρέχει μια νέα καινοτόμο δυνατότητα βελτίωσης των εφαρμοζόμενων διαδικασιών που σχετίζονται με τρεις συγκεκριμένους τομείς που αποτελούν του πυλώνες του έργου: Πρόληψη, παρέμβαση και πρακτικές, σχεδιασμός και Δδιαδικασίες. Tο έργο αποσκοπεί στον καθορισμό, την ανάπτυξη και την αξιολόγηση ενός τεχνολογικά ολοκληρωμένου πλαισίου για την παροχή οικο-καινοτόμων, οικονομικά αποδοτικών και συνεργατικών μεθοδολογιών, τεχνικών και υπηρεσιών για τη βελτίωση της διαφύλαξης, προστασίας και συντήρησης των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς, προκειμένου να μετριασθεί η επίδραση των συχνότερων και συνεχώς εντονότερων κλιματικών φαινομένων και φυσικών καταστροφών και να μειώσει τις συνέπειες των φθορών που ήδη έχουν συμβεί.
Τα συστήματα και εξοπλισμός καταγραφής που έχουν τοποθετηθεί με την επιστημονική αρτιότητα και την τεχνογνωσία του ΙΤΕ Κρήτης, ο ρόλος του οποίου στη διάρκεια του ερευνητικού ευρωπαϊκού προγράμματος είναι καθοριστικός.διευθυντής Ερευνών Εργαστηρίου Γεωφυσικής Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του ΙΤΕ, μιλώντας στα «ΡΝ» ανέφερε: « Ο ρόλος ο δικός μας έχει καθαρά τεχνικό χαρακτήρα, καθώς ασχολούμαστε και πειραματιζόμαστε με διαφορετικές τεχνολογίες για να μπορέσουμε να βρούμε τη βέλτιστη λύση που πρέπει να εφαρμόσουμε για να μπορέσουμε να κάνουμε μια παρακολούθηση της επικινδυνότητας των μνημείων του Ρεθύμνου και ιδιαίτερα της Φορτέτσας και ορισμένων ιστορικών κτιρίων της Παλιάς Πόλης, με διάφορες τεχνολογίες που επηρεάζονται από κλιματολογικές και ανθρωπογενείς παράγοντες. Πειραματιζόμαστε με τεχνολογίες που έχουν να κάνουν με φωτογραμετρικές τεχνικές, είτε με lazer scanning, είτε με φωτογραφίες, είτε με drones, πειραματιζόμαστε επίσης με γεωφυσικές τεχνικές όπως ηλεκτρική τομογραφία και γεωραντάρ και επίσης προσπαθούμε να δούμε πώς θα συνδυαστούν όλες αυτές οι τεχνολογίες μαζί με μετρητές ρωγμών που έχουν ήδη εγκατασταθεί στα τείχη της Φορτέτσας και να συνδυάσουμε τις πληροφορίες αυτές και με κλιματολογικά στοιχεία, ώστε να μπορέσει να γίνει η καλύτερη παρακολούθηση επικινδυνότητας από σεισμούς, βροχοπτώσεις, κατολισθήσεις και οτιδήποτε παραμέτρους έχουμε μέσα από γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών. Νομίζω ότι ο ρόλος μας είναι καταλυτικός από την άποψη ότι οι τεχνολογίες, με τις οποίες πειραματιζόμαστε μπορούν να εφαρμοστούν και σε άλλα μνημεία ευρωπαϊκά και παγκοσμίως. Δεν υπάρχουν τέτοιες εφαρμογές που να έχουν χρησιμοποιηθεί, είναι καθαρά καινοτόμες και πρωτοποριακές και γιαυτό το λόγο χρησιμοποιούμε ένα μεγάλο φάσμα τεχνικών, ώστε να μπορέσουμε να βρούμε το βέλτιστο τρόπο. Αυτό, με το που έχουμε κάποια δηλαδή δεδομένα και κάποιες τέτοιες πληροφορίες, οι ίδιες τεχνολογίες μπορούν να εφαρμοστούν σε άλλα μνημεία παγκοσμίως».