Του MΗΝΑ ΣΑΜΑΤΑ*
Το φαινόμενο της αντιγραφής στις εξετάσεις στα πανεπιστήμια είναι ένα διεθνές φαινόμενο, το οποίο αναπτύσσεται περισσότερο τα τελευταία χρόνια λόγω και της χρήσης των νέων τεχνολογιών, αλλά και της εμπορευματοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Στο διαδίκτυο υπάρχουν πολλές αναφορές αντιγραφής στα πανεπιστήμια της Αγγλίας και Αμερικής, αλλά και πληθώρα οδηγιών «πώς να αντιγράψεις έξυπνα». Η πρακτική της αντιγραφής στις γραπτές εξετάσεις δυστυχώς ευδοκιμεί και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (ΠΚ), αν και αυτό συγκαταλέγεται συνεχώς ανάμεσα στα 150 καλύτερα νέα πανεπιστήμια διεθνώς. Ο εσωτερικός κανονισμός του ΠΚ (2000) θεωρεί την «προσχεδιασµένη αντιγραφή, πλαστογραφία και πλαστοπροσωπία», ως πειθαρχικά παραπτώματα και προβλέπει ανώτατη επιβαλλόμενη κύρωση τον αποκλεισµό από δύο εξεταστικές περιόδους, µετά από σχετική απόφαση της Συγκλήτου.
Η ταυτότητα και ο στόχος της έρευνας: Η έρευνα διεξήχθη ηλεκτρονικά από τον Απρίλη του 2015 έως και τον Οκτώβριο του 2016 μέσω της ιστοσελίδας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών ΠΚ (www.soc.uoc.gr). Στο αναλυτικό ερωτηματολόγιο απάντησαν ανώνυμα πάνω από 400 φοιτητές, αλλά πλήρως 386 φοιτητές, (εκ των οποίων 235 φοιτήτριες (62,1%) και 151 φοιτητές (48,3%), με πλειοψηφία από τις σχολές κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών του ΠΚ στο Ρέθυμνο. Σημαντικό στην έρευνά μας θεωρούμε τα σχόλια στα οποία οι φοιτητές-τριες αιτιολογούν την παραβατική αυτή πρακτική. Ο τελικός μας στόχος δεν ήταν να καταλήξουμε σε κάποια ηθικολογικά συμπεράσματα, αλλά να προκαλέσουμε ένα γόνιμο προβληματισμό σε διδάσκοντες και διδασκόμενους για την όλη εξεταστική διαδικασία στο πανεπιστήμιο.
Συνοπτικά τα ευρήματα της έρευνας είναι τα εξής:
1. Κατά τη γνώμη της πλειοψηφίας που μας απάντησε (78%) φοιτητές και φοιτήτριες αντιγράφουν σε ίδιο ποσοστό, και γι’ αυτό όταν αναφερόμαστε στους φοιτητές εννοούμε και τις φοιτήτριες.
2. Σχεδόν για όλους (99,2%) η αντιγραφή είναι μια συνήθης και πολύ διαδεδομένη πρακτική στο πανεπιστήμιο, που μάλιστα γίνεται για το 57,5% σε ορισμένα τμήματα σε μεγάλη κλίμακα. Τη λυπηρή αυτή διαπίστωση ενισχύουν και τα εξής: H πλειοψηφία (58,8%) παραδέχεται ότι έχει αντιγράψει στις εξετάσεις στο γυμνάσιο/λύκειο και σε ποσοστό 39,5% έχουν ήδη αντιγράψει στο πανεπιστήμιο. Επίσης το 89,6% δηλώνει ότι έχει αντιληφθεί να αντιγράφουν άλλοι συμφοιτητές τους.
3. Οι νέες τεχνολογίες και ιδίως τα κινητά τηλέφωνα έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούνται και στην Ελλάδα για την αντιγραφή, αλλά δεν έχουν ακόμη ξεπεράσει την κλασική πρακτική με το «σκονάκι» και δευτερευόντως την αντιγραφή από το γραπτό του διπλανού.
4. Η αντιγραφή των συμφοιτητών δεν ενοχλεί τους περισσότερους (56,9%) και όταν συχνά την αντιλαμβάνονται αδιαφορούν πλήρως και δεν διανοούνται να την καταγγείλουν (97%). Μάλιστα το 26,4% θ’ αντέγραφε και αυτό αν μπορούσε και θεωρεί συναδελφικά ηθικό και αλληλέγγυο να βοηθήσουν τον συμφοιτητή τους στις εξετάσεις αν μπορούν.
5. Την αδιάφορη αυτή στάση για ένα όπως λένε συνηθισμένο φαινόμενο κρατεί και η παρέα τους (53,6%), μεταθέτοντας την ευθύνη στους καθηγητές.
6. Κατά τη γνώμη τους γίνεται αντιγραφή κατά κύριο λόγο:
α. επειδή κάποιοι-ες έχουν συνηθίσει ν’ αντιγράφουν σε κάθε μάθημα 28,4%
β. επειδή οι αντιγραφείς δεν πιστεύουν ότι θα γίνουν αντιληπτοί-ές 21,3%
γ. όταν τα θέματα είναι πολύ δύσκολα 19,8%
δ. όταν υπάρχει χαλαρή επιτήρηση 15,9%
ε. επειδή δεν επιβάλλονται κυρώσεις 14,6%.
7. Παρ’ όλα αυτά, η μεγάλη πλειοψηφία 81,7 % συμφωνεί να επιβάλλονται κυρώσεις στους αντιγραφείς, αλλά με ήπιες ποινές. π.χ. απλά να μηδενιστεί η κόλλα.
Πρόσθετοι ενδιαφέροντες λόγοι για τους οποίους γίνεται η αντιγραφή αναφέρονται: «Όταν το μάθημα και οι σπουδές δεν τους ενδιαφέρουν, παρά μόνο το «χαρτί», στην (ψυχολογική) σιγουριά που προσφέρει ένα «σκονάκι» και στις οικονομικές δυσκολίες που τους πιέζουν να τελειώσουν ».
Μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την αντιγραφή αποδίδουν στον καθηγητή/εξεταστή, ο οποίος «όταν είναι υπερβολικά αυστηρός βάζει δύσκολα θέματα, και συνεχώς κόβει ώστε τα μαθήματά του «δεν περνιούνται» και τα χρωστάνε όλοι». Έτσι, ισχυρίζονται ότι «η αντιγραφή είναι και μορφή διαμαρτυρίας κυρίως στον αυταρχικό καθηγητή».
Είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι η πλειοψηφία (52,6%), θεωρεί ότι η αντιγραφή αιτιολογείται επειδή οι περισσότεροι διδάσκοντες δεν τους βαθμολογούν αμερόληπτα και αντικειμενικά και το ότι το 68,3% έχει αντιληφθεί περιστατικά ευνοιοκρατίας /μεροληψίας στην αξιολόγηση των μαθημάτων.
Συνοπτικά, πιστεύουν ότι η αντιγραφή διαδίδεται επειδή «δουλεύει» αφού περνιούνται πάρα πολλά μαθήματα έτσι» και θα εξαλειφτεί με αυστηρή επιτήρηση και τιμωρίες, αλλά και με προφορικές εξετάσεις. Όχι όμως με καταγγελία από τους συμφοιτητές, η οποία θεωρείται απαράδεκτη και στιγματίζει τον καταγγέλλοντα.
Ενδεικτικά σχόλια
– Ποιος ρουφιάνος θα επιλέξει να καταδίδει αυτόν που αντιγράφει;
– Αντιγράφω: μόνο σε μάθημα το οποίο μου είναι αδιάφορο … ή όταν πρέπει να απομνημονεύσω τύπους.
– λόγω της γενικότερης κουλτούρας εύκολης αντιγραφής που επικρατεί στο τμήμα μου.
– επειδή τα πανεπιστήμια έχουν γίνει πλέον εξεταστικά κέντρα και ο στόχος είναι να περάσεις και να πάρεις το χαρτί.
– Ο λόγος που αντιγράφεις είναι ο ίδιος που φοροδιαφεύγεις, χρησιμοποιείς μέσον, αισχροκερδείς και γενικά με αθέμιτο τρόπο θέλεις να κερδίσεις ή και ν’ αναδειχθείς.
– ( η αντιγραφή αντανακλά) συνδυασμό ευκολίας και ατιμωρησίας αλλά και έλλειψη παιδείας από το σπίτι και το σχολείο.
– είναι άδικο αυτοί που «ξεσκίζονται» να διαβάζουν να παίρνουν ίδιους βαθμούς με εκείνους που αντιγράφουν … Βέβαια πού υπάρχει πλήρη δικαιοσύνη για να υπάρξει και στο πανεπιστήμιο;
– Οι περισσότεροι συμφοιτητές που γνωρίζω να έχουν αντιγράψει το έχουν κάνει από ΑΠΕΛΠΙΣΙΑ και είναι κυρίως φοιτητές επί πτυχίω, οι οποίοι δυσκολεύονταν ανέκαθεν στα μαθήματα και δεν μπορούν να τελειώσουν.
– Η αντιγραφή φοιτητών (και καθηγητών) θα καταργηθεί με πλήρη ανατροπή του εκπαιδευτικού συστήματος σε όλες τις βαθμίδες.
– Στο ΠΚ είναι θετικό που υπάρχει και ο θεσμός του «Συνηγόρου του Φοιτητή», που πρέπει όμως να γίνει πιο λειτουργικός… με σκοπό να μας προστατεύει από την αυθαιρεσία και τον αυταρχισμό κάποιων καθηγητών…
Οφείλουμε καταληκτικά να τονίσουμε ότι: η αντιγραφή, άσχετα από τα αίτια που την προκαλούν, αποτελεί μια βασική μορφή φοιτητικής παραβατικότητας και ανεντιμότητας, η οποία δεν μπορεί να δικαιολογηθεί σε καμιά περίπτωση. Τέλος, θεωρούμε ότι θα ήταν πολύ χρήσιμο και ουσιαστικό για την εδραίωση αμοιβαίου σεβασμού και εμπιστοσύνης μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων, αφενός οι φοιτητές να αποφεύγουν εκούσια την ανέντιμη πρακτική της αντιγραφής για λόγους κυρίως αυτοσεβασμού και όχι λόγω του φόβου κατασταλτικών μέτρων. Αφετέρου, οι διδάσκοντες/εξεταστές να δώσουν προσοχή στα φοιτητικά σχόλια που τους αφορούν και με αφορμή αυτή την έρευνα να ανοίξει ένας ουσιαστικός διάλογος για το θέμα της ποιότητας των μαθημάτων-παραδόσεων, συγγραμμάτων, εξετάσεων, της αντιγραφής και της αξιολόγησης, προς όφελος της ποιότητας των σπουδών σε κάθε τμήμα του Πανεπιστημίου. Όλοι όσοι συγκροτούμε την πανεπιστημιακή κοινότητα, και όχι μόνο στο ΠΚ, έχουμε ευθύνη, περισσότερο βέβαια οι αρχές και οι διδάσκοντες, αλλά και οι φοιτητές, για το γεγονός ότι το ελληνικό πανεπιστήμιο δοκιμάζεται, όπως και όλοι οι θεσμοί της ελληνικής κοινωνίας, όχι μόνο από την οικονομική κρίση αλλά ευρύτερα και από κρίση αξιών.
Και μια αναγκαία καταληκτική παρατήρηση: η έρευνά μας αυτή έγινε με πραγματική αγάπη και ενδιαφέρον για το ΠΚ που υπηρετούμε και το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο γενικότερα. Οι προθέσεις και ευρήματά μας δεν αποσκοπούν σε περισσότερη απαξίωση των δημόσιων ΑΕΙ, αλλά στην ποιοτική βελτίωσή τους. Όσοι δε σπεύσουν να λοιδορήσουν ξανά το δημόσιο πανεπιστήμιο στην Ελλάδα, ας σκεφτούν τις επιτυχίες των αποφοίτων του στην αλλοδαπή, αλλά και το γεγονός ότι στα περισσότερα ιδιωτικά πανεπιστήμια, ακόμη και στα φημισμένα μπορεί να μην περνάει το «σκονάκι» στις εξετάσεις και γενικά η αντιγραφή, αλλά ανθεί η βιομηχανία πώλησης (πρωτότυπων) εργασιών, ακόμη και μεταπτυχιακών διατριβών…
* Ο Μηνάς Σαματάς είναι καθηγητής του τμήματος Κοινωνιολογίας ΠΚ και επιστημονικός υπεύθυνος της έρευνας (samatasm@uoc.gr).
Την επεξεργασία των δεδομένων έκανε ο Περικλής Δράκος, μέλος ΕΔΙΠ του οικονομικού τμήματος ΠΚ.
Τα πλήρη αποτελέσματα της έρευνας είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών: www.soc.uoc.gr