Εικόνες που αποτυπώνουν τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης μέσα στην κοινωνία, ένας καμβάς δημιουργικής έκφρασης στον δρόμο, ο οποίος ουσιαστικά οπτικοποιεί τον πολιτισμό της πόλης, κωδικοποιεί τις μορφές διαμαρτυρίας και μετατρέπει την φωνή απόγνωσης, αγανάκτησης και οργής που είναι τα συναισθήματα που βιώνουν πολλοί σε αυτές τις δύσκολες περιόδους σε πηγή έμπνευσης και δημιουργίας περιλαμβάνει η έκθεση φωτογραφίας με θέμα «Τέχνη του δρόμου, Γκράφιτι και κρίση: Εικόνες, σώματα, κείμενα» που διοργανώνει το τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστήμιου Κρήτης, που φέτος συμπληρώνει 30 χρόνια λειτουργίας.
Στο πλαίσιο αυτό λειτουργεί και η έκθεση στο Σπίτι του Πολιτισμού, που εγκαινιάστηκε το απόγευμα της Τετάρτης με τον ομώνυμο τίτλο, η οποία περιλαμβάνει εκατό φωτογραφίες όπως αυτές έχουν αποτυπωθεί από νέους σε διαφορές περιοχές της χώρας.
Η έκθεση που διοργανώθηκε από το Εργαστήριο Κοινωνικής Ανάλυσης και Εφαρμοσμένης Κοινωνικής Έρευνας με αφορμή την συμπλήρωση 30 χρόνων λειτουργίας του τμήματος Κοινωνιολογίας περιλαμβάνει 100 επιλεγμένες φωτογραφίες καλλιτεχνών του δρόμου και της σκηνής του γκράφιτι που έχουν ταξινομηθεί σε επτά θεματικές ενότητες: – Σημειογραφίες της Κρίσης, -Διαμαρτυρία και Μνήμη: Σώματα και Προσωπεία των Απάτριδων, Παιδιά της κρίσης, Εξεγερμένα Σώματα και Αφύπνιση, -Γυναίκες, Φύλο, Σεξουαλικότητα: Αμφισβήτηση και Υπέρβαση, – Μαζική κουλτούρα και Αλλοτρίωση: Κοινωνική Κριτική και Διαμαρτυρία, -Συναισθηματική Ένταση -και Υπαρξιακή Αναζήτηση.
Το υλικό προέρχεται από έρευνα πεδίου που έχει γίνει σε 10 πόλεις της Ελλάδος στην περίοδο της κρίσης στο πλαίσιο του προγράμματος «Political and existential graffti and voices of protest in urban landscapes in times of crisis».
Σήμερα είναι η τελευταία μέρα λειτουργίας της έκθεσης, που θα είναι ανοικτή για το κοινό από το απόγευμα έως σήμερα το βράδυ στις 20:00 εκτός των μεσημβρινών ωρών 14:00-17:30, ενώ θα ολοκληρωθεί απόψε με μουσική βραδιά.
Οι τριήμερες εκδηλώσεις πουν περιλαμβάνουν εκτός από την έκθεση βιωματικά εργαστήρια, ομιλίες, εστιάζουν στην τέχνη του δρόμου, στους οπτικούς πολιτισμούς των πόλεων και στον ρόλο που μπορούν να παίξουν σε μια βιωματικού χαρακτήρα κριτική εκπαίδευση στην περίοδο της κρίσης, όπως τόνισε ο καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος Γιάννης Ζαϊμάκης: «Πρόκειται νομίζω για ένα συναπάντημα της κοινωνιολογικής κριτικής σκέψης με τους κόσμους των δημιουργών σε διάφορες μορφές της. Με φόντο την κοινωνία της κρίσης και την αέναη αναζήτηση ταυτότητας του σύγχρονου ανθρώπου σε ένα μεταβαλλόμενο κοινωνικό περιβάλλον η ακαδημαϊκή σκέψη συναντά τη σωματική έκφραση, την αισθητική καινοτομία και την υπαρξιακή αναζήτηση καλλιτεχνών του δρόμου. Η έκθεση εκατό φωτογραφιών παρουσιάζει μικρά κοινωνικά ημερολόγια και λόγους για την κρίση που έχουν εκτεθεί στο δημόσιο χώρο της πόλης και τώρα ζουν μια δεύτερη ζωή μέσα στο Σπίτι του Πολιτισμού στη θέα των επισκεπτών δημιουργώντας ερεθίσματα για τον τρόπο τον οποίο θραύσματα και ρωγμές της κρίσης γίνονται πηγές έμπνευσης και δημιουργίας στην επιφάνεια της πόλης».
Μιλώντας στα «Ρ.Ν.» για το περιεχόμενο και τα μηνύματα της έκθεσης ο επιμελητής και πρόεδρος του τμήματος Κοινωνιολογίας Γιάννης Ζαϊμάκης, ανέφερε πως πρόκειται επί της ουσίας για την αισθητικοποίηση της πόλης, όπως αυτή βιώνει τις επιπτώσεις της οικονομικοκοινωνικής κρίσης: «Αυτό που εμάς μας ενδιαφέρει είναι μέσα σε αυτό το περιβάλλον της κρίσης, να μελετήσουμε τους κοινωνικούς κόσμους, τον τρόπο που βιώθηκε η κρίση μέσα στην κοινωνία και μέσα στον ιστό της πόλης. Η τέχνη του δρόμου είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πως νεαροί κυρίως άνθρωποι μετατρέπουν το βίωμα και την αρνητική εμπειρία της κρίσης σε μια πολιτιστική ετεροτοπία μέσα στις επιφάνειες της πόλης βάζοντας την δημιουργική τους φαντασία να φτιάξει εικόνες και κείμενα, τα οποία με τον δικό τους τρόπο ασκούν μια κοινωνική κριτική για αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, αισθητικοποιούνε και πολιτικοποιούνε την πόλη. Οπότε θεωρήσαμε ότι μέσα από αυτούς τους δημιουργικούς κόσμους μπορούμε να σκεφτούμε κριτικά, μπορούμε να αναπτύξουμε μια δημιουργική κοινωνική έρευνα, μπορούμε να εμπλέξουμε τους φοιτητές και τις φοιτήτριές μας σε πρακτικές που έχουν καινοτομία, σε βιωματικά σεμινάρια, σε συζητήσεις με αφορμή αυτές τις εικόνες», τόνισε και πρόσθεσε: «Όλο αυτό μας δίνει μια δυνατότητα να συνδέσουμε την κοινωνική κρίση με την δημιουργική κοινωνική έρευνα και με τις βιωματικές πρακτικές που είναι ένας άλλος τρόπος να μάθεις μέσα από την ίδια την τάξη. Αυτό που μας ενδιαφέρει κυρίως το υπαρξιακό, πολιτικό γκράφιτι έχει έναν τέτοιο χαρακτήρα να περνάει μηνύματα, έχει κριτική διάθεση, ασκεί κριτική στους κυρίαρχους πολιτικούς λόγους, εκφράζει τη διαμαρτυρία του με έναν τρόπο που βάζει μέσα την εικόνα και τη σημειολογία της κρίσης και προκαλεί ένα ενδιαφέρον στους περαστικούς της πόλης και μας καλεί βέβαια όλους μας να στρέψουμε το ενδιαφέρον μας προς αυτούς τους κοινωνικούς κόσμους, που ουσιαστικά είναι κάποια υπόγεια ρεύματα που υπάρχουν στην πόλη, νεανικά ρεύματα».
Ο Γιώργος Νικολακάκης, καθηγητής Κοινωνιολογίας από την πλευρά του ανέφερε: «Η έκθεση είναι προϊόν ερευνητικής δουλειάς, φοιτητών του τμήματος Κοινωνιολογίας, των καθηγητών, του επικεφαλής κύριου Ζαϊμάκη και άλλων ερευνητών. Είναι πολύ σημαντικό που το κάνει στα τριάντα χρόνια της λειτουργίας του και παρουσιάστηκε μια συλλογική δουλειά που συμμετέχουν περίπου όλες οι κατηγορίες του προσωπικού, δηλαδή φοιτητές προπτυχιακοί, μεταπτυχιακοί, καθηγητές, ερευνητές αλλά και αποφοιτήσαντες, γιατί για να συλλεχθεί αυτό το υλικό από δέκα πόλεις της Ελλάδος και να φτιαχτεί μια βάση δεδομένων περίπου φωτογραφιών πήρε πάρα πολύ χρόνο. Έγινε μια εστίαση περισσότερο στα γκράφιτι που αφορούν την κρίση και την περίοδο της κρίσης, δηλαδή 2010-2017 και όλα είναι πολύ χαρακτηριστικά, δηλαδή αυτά που ερέθισαν το μάτι του ερευνητή που τα αποτύπωσε. Τα κοινωνικά μηνύματα είναι αυτά που διαβάζουμε, δηλαδή το γκράφιτι αυτό σαν πολιτικό είναι αντιπολιτευτικό, είναι ελευθεριακό, χρησιμοποιεί το χιούμορ και διάφορες μεθόδους, τον ελεύθερο τοίχο τον οποίο ζωγραφίζει, έναν επιθετικό τρόπο και συνήθως τα μηνύματά του μπορούν να αφορούν την επανάσταση, την ανατροπή, την ελευθερία ή να κάνει μια κριτική για την κρίση, όλες τις δυνατές έννοιες, της οικονομίας, της πολιτικής σήψης, του πολιτικού διεφθαρμένου συστήματος και άλλων πραγμάτων».
«Ρυθμιστικός ο ρόλος της τέχνης σε περιόδους κρίσης»
Ο καθηγητής Μάριος Πουρκός στην εκδήλωση της Τετάρτης μίλησε για την σημερινή εποχή της ρευστότητας και όλης αυτής της κρίσης και των αλλαγών, η οποία όπως τόνισε αντικατοπτρίζεται στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το ίδιο το σώμα, ενώ αναφέρθηκε επίσης στον ρόλο που η τέχνη μπορεί να παίξει και να διαδραματίσει λειτουργώντας αυτορυθμιστικά, δηλαδή και καταπραϋντικά. Ο κ. Πουρκός σημείωσε πως αυτός είναι ένας τρόπος που μπορεί κανείς να επικοινωνήσει το θυμό του, την οργή του, την έντασή του.
Μεταξύ άλλων στην εισήγησή του ανέφερε: «Η βασική ιδέα είναι ότι η τέχνη -η οποία μπορεί να επεξεργαστεί και να μας κάνει να βιώσουμε μια ποικιλία συναισθημάτων- συμβάλει στις διαδικασίες επικοινωνίας και συμφιλίωσης των δικών μας συγκρουσιακών συναισθημάτων όταν έρθει η στιγμή να κάνουμε τις συγκεκριμένες δικές μας επιλογές. Και όσο πιο ποικιλόμορφα, διαφοροποιημένα συναισθήματα διαθέτουμε, τόσο πιο βάσιμες/θεμελιωμένες είναι οι αποφάσεις μας. Οι έρευνες δείχνουν επίσης ότι η τέχνη μπορεί να ενισχύσει τις επικοινωνιακές και γνωστικές μας ικανότητες.
Έτσι, επειδή στην καθημερινή μας ζωή ερχόμαστε συνεχώς αντιμέτωποι με ποικίλες γνωστικές ασυμφωνίες, δημιουργούμε τέχνη ή ασχολούμαστε με τον ένα ή άλλο τρόπο με την τέχνη, εν μέρει, για να μας βοηθήσει να ανεχτούμε, να επικοινωνήσουμε και ίσως έτσι να ξεπεράσουμε αυτές τις γνωστικές ασυμφωνίες. Πρόκειται για έναν από τους βασικούς σκοπούς της τέχνης να εξομαλύνει τις αντιφάσεις, να συμφιλιώνει τις εσωτερικές συγκρούσεις του ανθρώπου και να ενώνει κατά κάποιο τρόπο τον εσωτερικό του κόσμο, που διασπάται από τις διεργασίες του αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου, όπως αυτές της γλώσσας, της λογικής και της γραμμικής σκέψης. Η τέχνη, βασισμένη κατά κύριο λόγο στις διεργασίες του δεξιού εγκεφαλικού ημισφαιρίου, δηλαδή σ’ αυτές της φαντασίας, της δημιουργικότητας, της διαισθητικής, ενορατικής, συναισθηματικής και ολιστικής σκέψης επιτρέπει την ανάπτυξη της γνώσης μας σε ποικίλες αντιφατικές μεταξύ τους κατευθύνσεις που κατ’ επέκταση διευκολύνει την πολυφωνία και τις πολιτισμικές διαδικασίες ανάπτυξής μας. Στην προοπτική αυτή δεν είναι επομένως τυχαίο το γεγονός ότι υπάρχουν τόσα πολλά είδη τέχνης που αφορούν διάφορα ζητήματα της ζωής, όπως αυτό του έρωτα, της αγάπης, της αφοσίωσης, της προδοσίας, της βίας, του πολέμου, της μετανάστευσης, του θανάτου κ.ά.
Στην προοπτική αυτή, η τέχνη συνδέεται άμεσα με το βίωμα και τη γνώση διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στη διεύρυνση της ανθρώπινης γνώσης και κατανόησης. Η τέχνη διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στη ζωή μας γιατί μεταξύ άλλων:
1. Πρώτον, μέσω αυτής μπορούν να αναπαραστηθούν και να αναδειχτούν διαστάσεις της πραγματικότητας και της ανθρώπινης εμπειρίας που δύσκολα θα μπορούσαν να περιγραφούν με λέξεις και με τη γλώσσα των αριθμών ή μαθηματικών. Με την τέχνη μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε δύσκολα προσιτές μέσω του λόγου πτυχές της πραγματικότητας που διαφορετικά θα αγνοούνταν ή θα έμεναν στην αφάνεια. Μια εικόνα, για παράδειγμα, όπως λέγεται συχνά, αξίζει περισσότερο και από χίλιες λέξεις.
2. Δεύτερον, μέσω της τέχνης, ενάντια στο μονολογικό, μονοφωνικό και μονοδιάστατο θετικιστικό ερευνητικό παράδειγμα, μπορούμε να έχουμε πρόσβαση στα πολλαπλά νοήματα των καταστάσεων, στις ποιοτικές, λεπτές τους αποχρώσεις που είναι ουσιώδεις για την ανθρώπινη ύπαρξη και την κατανόησή της.
3. Τρίτον, η τέχνη συνδέεται και συμβάλει στη διεύρυνση της γνώσης μας μέσω της ενσυναίσθησης.
4. Τέταρτον, η τέχνη μεταφέρει μηνύματα με ένα πιο ολιστικό και αισθητικά ωραίο τρόπο, ενσωματώνοντας πολλαπλά επίπεδα που μπορούν να οδηγήσουν σε προβληματισμό και στοχασμό και επίσης στην παραγωγή εναλλακτικών αφηγήσεων.
5. Πέμπτον, η τέχνη μπορεί να μας προσφέρει μια νέα προοπτική για τα πράγματα σπάζοντας τις παλαιές συνήθειες του νου. Με την τέχνη μπορούμε να έχουμε νέους τρόπους θέασης και ερμηνείας του κόσμου που μόνο τα καλλιτεχνικά αυτά μέσα μπορούν να μας προσφέρουν.
6. Έκτον, η τέχνη, λόγω της σχέσης της με τις συναισθηματικές διαστάσεις της ύπαρξης και του τρόπου που συνδέεται με τις ικανότητές μας να βιώνουμε τις θυμικές πλευρές της κοινωνικής μας ζωής βοηθά να συνδεθούμε όχι μόνο με τα προσωπικά, υποκειμενικά συναισθήματα, αλλά και τα συλλογικά συναισθήματα, αγγίζοντας και αποκαλύπτοντας τόσο σημαντικές πλευρές του δικού μας εσωτερικού τοπίου όσο και του συλλογικού μας. Η τέχνη τείνει να μας συνδέει με τα προσωπικά και συλλογικά βιώματα σε ένα βαθύτερο, πιο συγκινησιακό επίπεδο, έχοντας ως αποτέλεσμα τη βαθύτερη κατανόηση, την συμπόνια, την ενσυναίσθηση και την συμπάθεια.
7. Έβδομο, η τέχνη είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε ερευνητικά προγράμματα, όπως αυτά που παρουσιάζονται στις εκδηλώσεις αυτού του τριημέρου, που στοχεύουν στην περιγραφή, στη διερεύνηση και στην ανακάλυψη, εστιάζοντας κυρίως την προσοχή στη μελέτη των διαδικασιών της κοινωνικής ζωής. Η τέχνη σ’ αυτές τις προοπτικές είναι χρήσιμη στις μελέτες που αφορούν τις εμπειρίες που συνδέονται με τη διαφορετικότητα, την ποικιλία, την προκατάληψη και γενικότερα με τα ζητήματα της ταυτότητας. Για το θέμα αυτό γίνονται όλο και περισσότερες έρευνες αναφορικά με ανθρώπους από διαφορετικές φυλές, τάξεις, θρησκείες, σεξουαλικές προτιμήσεις (ομοφυλόφιλοι, λεσβίες, ερμαφρόδιτοι) κ.ά. Ένας από τους βασικούς στόχους των ερευνών αυτών είναι η παρουσίαση των δεδομένων με τέτοιο τρόπο ώστε να αναδειχθούν οι καταπιεσμένες από την κυρίαρχη κουλτούρα φωνές που υπάρχουν στις καθυποταγμένες, υποδουλωμένες, περιθωριοποιημένες ή αποσιωποιημένες προοπτικές εξ αιτίας της φυλής, της εθνότητας ή εθνικότητας, του φύλου, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της θρησκείας, της δυσανεξίας κ.ά., να προκληθεί ο απαραίτητος διάλογος και στοχασμός, να αμφισβητηθούν και να αποδομηθούν τα σχετικά στερεότυπα με απώτερο στόχο την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και της κριτικής συνείδησης. Στην προσανατολισμένη στην κοινωνική δικαιοσύνη αυτή έρευνα επιδιώκεται η αποκάλυψη των σχέσεων εξουσίας (που συχνά είναι αόρατες στις προνομιούχες ομάδες), η προβληματοποίηση των κυρίαρχων ιδεολογιών, η ανάπτυξη της κριτικής συνείδησης και η δημιουργία συνασπισμών ανάμεσα στις διαφορετικές ομάδες».
Τριάντα χρόνια λειτουργίας του τμήματος Κοινωνιολογίας
Όπως ανέφερε ο πρόεδρος του τμήματος Κοινωνιολογίας Γιάννης Ζαϊμάκης οι επετειακές εκδηλώσεις για τα τριάντα χρόνια λειτουργίας του τμήματος, έχουν ως αντικείμενο την τέχνη του δρόμου, το γκράφιτι και την κρίση με έμφαση στις εικόνες, τα σώματα και τα κείμενα. Μιλώντας για το τμήμα τόνισε ότι έχει σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη της κοινωνιολογίας στην Ελλάδα, διαθέτει αριστεία στον χάρτη των κοινωνιολογικών τμημάτων της χώρας, έχει σημαντική παραγωγή επιστημονικών κειμένων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, διαθέτει δύο δυναμικά εργαστήρια, εργαστήριο κοινωνικής ανάγκης και εφαρμοσμένης κοινωνικής έρευνας και το εργαστήριο «οφείλω στις κοινωνικές επιστήμες». Παράλληλα, όπως είπε έχει σημαντική παρουσία και εκπροσώπηση το Κέντρο Ερευνών και Μελετών για τις ανθρωπιστικές, τις κοινωνικές και τις επιστήμες της αγωγής με δύο μέλη του διοικητικού συμβουλίου, τη διευθύντρια την κυρία Κούση και τον Βασίλη Αράπογλου να προέρχονται από το τμήμα αυτό. Ακόμη πρόσθεσε ότι έχει μια μεγάλη παράδοση σε πρακτικές βιωματικής εκπαίδευσης και συμμετοχικής μάθησης και δίδεται ιδιαίτερη έμφαση σε αυτό, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το ετήσιο συνέδριο για υποψήφιους διδάκτορες και ερευνητές που διεξάγεται εδώ και 23 χρόνια και ξεκίνησε με το θερινό σχολείο Ανωγείων με πρωτοβουλία του κύριου Παπαϊωάννου. Για τα ζητήματα αυτά το τμήμα, όπως είπε, θα οργανώσει ειδική εκδήλωση την Άνοιξη.