Αποθησαύρισμα μνήμης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η εκδήλωση που οργάνωσαν το Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης και ο Σύλλογος Κατοίκων Παλιάς Πόλης για τη Μαρία Τσιριμονάκη, έξι μήνες από την εκδημία της.
Η εκδήλωση που ήταν υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητρόπολης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνης και του δήμου Ρεθύμνης πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Κυριακής στο Σπίτι του Πολιτισμού που είχε κατακλυστεί από κόσμο.
Ήταν όλοι αυτοί που έζησαν το φαινόμενο Μαρία Τσιριμονάκη και πήραν φως από την ανεξάντλητη αυτή πνευματική πηγή του Ρεθύμνου.
Ομιλητές της εκδήλωσης ήταν: η πρόεδρος της Χ.Ε.Ν. Ρεθύμνου Χαρά Ζωνουδάκη και η πρόεδρός του Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνης Φέφη Βαλαρή, οι οποίες αναφέρθηκαν στην προσφορά της Μαρίας Τσιριμονάκη στα σωματεία τους.
Ο συνταξιούχος φιλόλογος-θεολόγος καθηγητής Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, με θέμα «Μαρίας Τσιριμονάκη αναμνήσεις», ο πρώην διευθυντής της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης Μιχάλης Τζεκάκης με θέμα «Ο μυστικός κόσμος της Μαρίας Τσιριμονάκη», το μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Κατερίνα Τσακάλη με θέμα «Το συγγραφικό λαογραφικό έργο της Μαρίας Τσιριμονάκη» και ο γενικός γραμματέας του Μουσείου, ο οποίος είχε και τον συντονισμό της εκδήλωσης, Χάρης Στρατιδάκης, με θέμα «Ο αξιακός κόσμος της Μαρίας Τσιριμονάκη όπως εκφράστηκε μέσα από το συγγραφικό της έργο».
Χαιρετισμό απηύθυνε ο εκδότης των «Ρεθεμνιώτικων Νέων» Μανόλης Χαλκιαδάκης, του οποίου προσφορά ήταν το βιβλίο «Κόσμημα πνευματικόν της Ρεθύμνης. Μαρία Τσιριμονάκη (1925-2017)», που δόθηκε σε όλους τους συμμετέχοντες στην εκδήλωση. Η Μαρία Τσιριμονάκη διετέλεσε επί σειρά δεκαετιών συνεργάτης των «Ρ.Ν.» και η προσφορά αυτή εκ μέρους του κ. Χαλκιαδάκη αποτέλεσε ελάχιστη ανταπόδοση τιμής στη μνήμη της, όπως ανέφερε.
Μετά τις ομιλίες ακολούθησε μουσικός επίλογος από τη μουσικολόγο και καθηγήτρια μουσικής Ελευθερία Μιχάλα, που απέδωσε στο πιάνο στο πιάνο το «Reproches d’amour (romance sans paroles)» του L. Schatz.
Την εκδήλωση, που άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις καθώς θύμιζε τις πνευματικές αποσπερίδες των καλών εποχών του Ρεθύμνου των Γραμμάτων, έκλεισε η κόρη της Μαρίας Τσιριμονάκη, Στέλλα, ευχαριστώντας για την εκδήλωση που ήταν σίγουρα το καλύτερο μνημόσυνο για την αξέχαστη και πολυσήμαντη μητέρα της που το Ρέθυμνο θα θυμάται πάντα και θα τιμά όπως της άξιζε.
Στην εκδήλωση παρέστησαν ο σεβασμιότατος μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Ευγένιος, η αντιπεριφερειάρχης κ. Μαρία Λιονή, ο δήμαρχος Ρεθύμνου κ. Γιώργος Μαρινάκης, ο αντιπρύτανης του πανεπιστημίου Κρήτης κ. Κώστας Σπανουδάκης ο πρώην δήμαρχος κ. Δημήτρης Αρχοντάκης, οι αντιδήμαρχοι και παράγοντες του δήμου κ κ. Τάσος Παπαδουράκης, Κώστας Ηλιάκης, Πέπη Μπιρλιράκη, Ρένα Κουτσαλεδάκη, ο επικεφαλής της μείζονος μειοψηφίας του δημοτικού συμβουλίου κ. Θεόδωρος Νίνος, εκπρόσωποι συλλόγων και φορέων και πολλοί άλλοι .
Μηνύματα έστειλαν η κ. Φαλή Βογιατζάκη πρόεδρος του Ιστορικού και Λαογραφικού μας Μουσείου και ο πρόεδρος του συλλόγου κατοίκων της Παλιάς Πόλης κ. Θωμάς Κρεβετζάκης .
Για οικονομία χρόνου η αντιπεριφερειάρχης κ Μαρία Λιονή ζήτησε να προχωρήσει η διαδικασία χωρίς δική της παρέμβαση καθώς υπήρχε χαιρετισμός της στην αναμνηστική έκδοση και με τη σειρά του ζήτησε το ίδιο και ο δήμαρχος κ. Γιώργος Μαρινάκης.
Η πρώτη κοινωνιολόγος
Η Μαρία Τσιριμονάκη γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1925 από τον Αριστόδημο Χατζηδάκη και την Ελένη Τσιριντάνη. Ήταν το μικρότερο από τα τρία παιδιά της οικογένειας, που περιλάμβανε επίσης τον πρωτότοκο Λευτέρη (1917-2006) και τον δευτερότοκο Λεωνίδα Χατζηδάκη (1919-2014). Φοίτησε αρχικά στο ιδιωτικό σχολείο της Αμαλίας Μανουσάκη και στη συνέχεια στο 2ο δημοτικό σχολείο και στο εξατάξιο γυμνάσιο Ρεθύμνης, από το οποίο αποφοίτησε το έτος 1943.
Συνέχισε τις σπουδές της στην Αθήνα στο Pierce College την περίοδο 1944-1947 και στο Πανεπιστήμιο του Μισισιπή (State University of Mississippi, Department of Social Studies), την περίοδο 1948-1949.
Επανερχόμενη στο Ρέθυμνο νυμφεύτηκε τον δικηγόρο Μανώλη Τσιριμονάκη (1913-1986) το έτος 1950. Παιδιά τους είναι κατά σειρά η Στέλλα (1951), η Ελένη (1952), ο Μαθιός (1956-2005) και η Αργυρή (1961).
Η Μαρία Τσιριμονάκη προσέφερε στο κοινωνικό σύνολο του Ρεθύμνου από πολλές θέσεις: ως μέλος του Δ.Σ. του τοπικού τμήματος του Σώματος Ελληνίδων Οδηγών, ως συνεργάτης της Κίνησης του Ελληνικού Φωτός από το 1958, ως αντιπρόεδρος αρχικά και ως πρόεδρος στη συνέχεια του Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνης (1963-1967), ως ιδρύτρια του τοπικού τμήματος της Χ.Ε.Ν. το 1967, ως μέλος του Δ.Σ. της από το 1974 και ως υπεύθυνη των ομάδων βιβλίου από το 1986. Υπήρξε επίσης μέλος της Επιτροπής Απονομής των Βραβείων Ήθους, Αυτοθυσίας και Κοινωνικής Προσφοράς και συνέγραψε οκτώ συνολικά βιβλία, με θέματα την Κρήτη, τη λαϊκή χειροτεχνία, το Ρέθυμνο και τη θέση της γυναίκας. Η τριλογία της για την γενέθλια πόλη (Εν Ρεθύμνω, Ρεθεμνιώτες, Αυτοί που έφυγαν κι αυτοί που ήρθαν) θεωρείται μέχρι σήμερα ανυπέρβλητη και πολλές είναι οι πόλεις που ζηλεύουν το Ρέθυμνο που τη διαθέτει.
Στη διάρκεια των εννέα δεκαετιών της ζωής της η Μαρία Τσιριμονάκη έζησε αρκετές λύπες: τους θανάτους του γαμπρού της Χρήστου Μπάκα το 1993, του μοναχογιού της Ματθαίου το 2005 και του γαμπρού της Παντελή Δρανδάκη το 2011. Έζησε όμως και πολλές χαρές, μεταξύ των οποίων την απόκτηση 11 συνολικά εγγονών και 14 δισέγγονων.
Η προσφορά της στα κοινωνικά δρώμενα του Ρεθύμνου και στα γράμματά του υπήρξε τόση και τέτοια, που την κατατάσσει στις σημαντικότερες γυναικείες μορφές του στους τομείς αυτούς και δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό της ως «Κόσμημα πνευματικόν της Ρεθύμνης».
«Κόσμημα πνευματικό εκ Ρεθύμνης»
Στη μεστή περιεχομένου προσλαλιά του ο σεβασμιότατος μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Ευγένιος αναφέρθηκε στη σπάνια περίπτωση να του ζητηθεί από αρκετό κόσμο η νεκρολογία που είχε εκφωνήσει όταν το Ρέθυμνο αποχαιρετούσε τη σπάνια αυτή γυναίκα και με την ευκαιρία διάβασε μικρά αποσπάσματα που έδειχναν το ήθος και την πολυσήμαντη προσφορά της Μαρίας Τσιριμονάκη.
Κλείνοντας πολύ εύστοχα παρατήρησε ότι θα έπρεπε να χαρακτηρίζεται «κόσμημα πνευματικόν εκ Ρεθύμνης» και όχι απλά της Ρεθύμνης γιατί η δράση της ξεπερνά τα όρια του νησιού
Ήταν πράγματι μια μεγάλη μορφή όπως διαπιστώνεται και από τις επόμενες εισηγήσεις.
Η μεγάλη της προσφορά στη ΧΕΝ
Στη δική της τοποθέτηση η πρόεδρος της ΧΕΝ Ρεθύμνου κ Χαρά Ζωνουδάκη τόνισε ότι από την πρώτη στιγµή της ύπαρξης της, το σωματείο της έχει συνδεθεί µε τη σημαντική αυτή γυναίκα. Από το 1965-1966 που έγινε αίτηµα στη ΧΕΝ Ελλάδος από τον π. Ιωάννη (Πϊτερη) και τη Βιργινία Τσουδερού για ίδρυση οικοτροφείου στην πόλη µας. Η πρόθεση της ΧΕΝ Ελλάδος ήταν να δημιουργηθεί, παράλληλα µε το οικοτροφείο, µια οµάδα ΧΕΝ που να στηρίζει τοπικά το οικοτροφείο αλλά και να εκπαιδεύει εθελόντριες. Το τοπικό Κέντρο ΧΕΝ ξεκίνησε στην οδό Γερακάρη προσφέροντας εκπαιδευτικά προγράµµατα. Παράλληλα οι µηνιαίες συναντήσεις των γυναικών – µελών της ΧΕΝ µέσα σε µια ατµόσφαιρα αρχοντιάς, κατανόησης και αγάπης απέβλεπαν στην καλλιέργεια της προσωπικότητας της κάθε µιας και στην ενδυνάµωσή της στην ανάληψη ευθυνών. Το 1974 το Κέντρο ανεξαρτητοποιήθηκε ως τοπικό Σωµατείο ΧΕΝ Ρεθύµνου. Το νέο σωµατείο διέγραψε µια αξιοθαύµαστη πορεία τα χρόνια που η Μαρία Τσιριµονάκη ήταν εκεί. Εκείνη είχε την πρωτοβουλία για συνεργασία και συστέγαση της ΧΕΝ µε το Σώµα Ελληνίδων Οδηγών στην οδό Μπουνιαλή, όταν αναζήτησαν νέα στέγη. Εκείνη βοήθησε να λειτουργήσουν στη µικρή µας πόλη τα πιο σύγχρονα και καινοτόµα προγράµµατα της ΧΕΝ Ελλάδος που ξεκινούσαν στην Αθήνα, όπως οι Μορφωτικοί Κύκλοι, που σε συνεργασία µε το Σύλλογο Επιστηµόνων του τόπου µας, έφεραν στην πόλη µας αξιόλογους οµιλητές, όπως ο Χρήστος Γιανναράς, η Μαρίνα Λαµπράκη – Πλάκα, ο Εµµανουήλ Μικρογιαννάκης και άλλοι. Υπό την επιµέλειά της οργανώθηκαν για πρώτη φορά σεµινάρια και ηµερίδες εκπαίδευσης στελεχών, σειρά συζητήσεων για τα το νέο οικογενειακό δίκαιο και για θέµατα ισότητας. Επισης το 1977 έγινε το πρώτο τετραήµερο συνέδριο για το περιβάλλον και γνώρισε την πόλη µας η Νίκη Γουλανδρή. Παράλληλα συνεχίστηκε το επιτυχηµένο πρόγραµµα µαθηµάτων αγγλικής γλώσσας, ξεκίνησε η δηµιουργική απασχόληση για παιδιά και οι χριστουγεννιάτικες γιορτές. Όταν το Κέντρο Νεότητος, στον λόφο του Τιµίου Σταυρού, διέκοψε τη λειτουργία του ως οικοτροφείο, το 1981, το κτίριο δεν εγκαταλείφθηκε. Με την εµπνευσµένη καθοδήγηση της Μαρίας Τσιριµονάκη και κατόπιν συνεννόησης µε τη ΧΕΝ Ελλάδος, η ΧΕΝ Ρεθύµνου µεταφέρθηκε στους χώρους του και ανέπτυξε καινούργιες δραστηριότητες αξιοποιώντας το. Εκεί µεταξύ άλλων, έγιναν οι εκπαιδεύσεις για την αγρότισσα, τα µεγάλα καλοκαιρινά παράλληλα προγράµµατα για γονείς και παιδιά µε σεµινάρια ψυχολογίας, επαγγελµατικού προσανατολισµού και δηµιουργική απασχόληση και διοργανώθηκαν οι τέσσερις µεγάλες παγκρήτιες συναντήσεις µε κοινωνικά θέµατα. Εκεί έγιναν οι πρώτες συναντήσεις της οµάδας αλλοδαπών γυναικών, και άρχισε το 1984, το πρόγραµµα για παιδιά µε ειδικές ανάγκες, σε εποχή που ο όρος ειδική αγωγή ήταν άγνωστος. Αλλά και όταν το Κέντρο Νεότητος πουλήθηκε, το 1986, και η ΧΕΝ µεταφέρθηκε ξανά στην πόλη σε ένα µικρότερο χώρο, η Μαρία Τσιριµονάκη έδωσε νέα ώθηση, αναλαµβάνοντας η ίδια να λειτουργήσει το επιτυχηµένο πρόγραµµα της ΧΕΝ Ελλάδος των Οµάδων Βιβλίου. Στηριξε, επίσης, τη λειτουργία του λεγόµενου «φιλολογικού καφενείου» της ΧΕΝ Ρεθύµνου µε οµιλίες και συζητήσεις πάνω σε ενδιαφέροντα θέµατα. Η παρουσία της Μαρίας Τσιριµονάκη ήταν εγγύηση για την επιτυχία του ευρωπαϊκού σεµιναρίου για θέµατα επικοινωνίας που µε την ευκαιρία αυτή ήρθαν στην πόλη µας στελέχη κυβερνητικών και εθελοντικών οργανώσεων από όλη την Ευρώπη. Με τη θετική της στάση προχώρησε η συνεργασία της ΧΕΝ µε το Συντονιστικό Φορέα Γυναικείων Οργανώσεων Ρεθύµνου και έγινε µε επιτυχία η αδελφοποίηση µε τον Όµιλο Γυναικών περιοχής Κυθρέας Κύπρου. Οι δεσµοί που αναπτύχθηκαν µεταξύ τους ήταν πραγµατικά αδελφικοί. Οι γυναίκες της Κυθρεας την χαρακτήρισαν «Θησαυρό ανεκτίµητο». Ο Όµιλος Γυναικών Περιοχής Κυθρέας εκτιµώντας την προσφορά της στον Όµιλο και στην Κυθρέα την προσκάλεσε στην Κύπρο και την τίµησε παρουσία του προέδρου της βουλής και της συζύγου του τότε προέδρου της Κυπριακής Δηµοκρατίας κ. Έλσης Χριστόφια. Όλα αυτά τα χρόνια η Μαρία Τσιριµονάκη εργάστηκε ως πραγµατική εθελόντρια, χωρίς να επιδιώκει τίτλους και αξιώµατα, αλλά και χωρίς να φοβάται την ευθύνη. Μπήκε επικεφαλής της πρώτης διοικούσας επιτροπής για να προετοιµάσει σωστά τη δηµιουργία του ανεξάρτητου σωµατείου, δεν ανέλαβε όµως ποτέ θέση προέδρου στη ΧΕΝ Ρεθύµνου, αφήνοντας χώρο για να αναδειχτούν νεότερες γυναίκες.
Μικρό αντίδωρο στον ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ μας
Συγκινητική ήταν η αναφορά του εκδότη μας κ. Μανόλη Χαλκιαδάκη, ο οποίος σε λίγες γραμμές έδωσε το μέγεθος της προσφοράς της Μαρίας Τσιριμονάκη και στη δημοσιογραφία τονίζοντας μεταξύ άλλων :
«Τα ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ τιμούν απόψε με συγκίνηση τον «Αναγνώστη» τους. Μια ξεχωριστή γυναίκα, που κόσμησε τις σελίδες τους με τα κείμενά της, εύστοχα υπογεγραμμένα μ’ αυτήν ακριβώς την ιδιότητά της: αναγνώστης. Και λέω ιδιότητα, όχι ψευδώνυμο, διότι μόνο ψευδώνυμη δεν ήταν η λέξη στην περίπτωση της Μαρίας Τσιριμονάκη, που καλλιέργησε τη σχέση της με την ανάγνωση πολύπλευρα και καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου της. Με το βιβλιοπωλείο του πατέρα της να της έχει προσφέρει πλούσια, δίχως άλλο, ερεθίσματα από τη μικρή παιδική ηλικία, εκείνη επέλεξε να διευρύνει τους ορίζοντές της αναπτύσσοντας την αναγνωστική της ικανότητα και στις ανώτατες ακαδη- μαϊκές σπουδές στο πεδίο των επιστημών του Ανθρώπου. Πορεύτηκε, έτσι, ως ενεργή, δυνατή και συστηματική αναγνώστρια, βλέποντας διαρκώς την αναγνωστική σχέση ως σχέση διαλόγου του αναγνώστη με τον έσω του εαυτό αλλά και με τους άλλους γύρω του. Αυτήν τη σχέση τη διεκδίκησε με συνέπεια και συνέχεια, δίνοντάς της σχήματα και περιεχόμενα. Κατ’ αρχάς, προωθώντας την καλλιέργεια της ανάγνωσης μέσω της δραστηριοποίησής της στις ομάδες Βιβλίου της Χ.Ε.Ν. Στη συνέχεια, βιώνοντας την ανάγκη να μοιραστεί τα διαβάσματά της με τους συμπολίτες της- κι έτσι, προέκυψαν οι βιβλιοπαρουσιάσεις της στην εφημερίδα, το 1987, μετά από παρότρυνση του πατέρα μου, ο οποίος έτρεφε για κείνην μια βαθιά εκτίμηση κι έναν ανυπόκριτο θαυμασμό. Ως αποφασιστική προώθηση αυτού του διαλόγου, εκτιμώ, άλλωστε, ότι η Μαρία Τσιριμονάκη προχώρησε κατόπιν και στη συγγραφή των βιβλίων της. Ακόμα και το βιβλιοπωλείο της, έτσι το αντιλαμβάνομαι: ως μια προέκταση της προσωπικής της βιβλιοθήκης στον δημόσιο χώρο, ως μια απεύθυνση των διαβασμάτων και των αναζητήσεών της, που λαχταρούσε ν’ ανταμωθούν μ’ αυτές των συμπολιτών της. Τα ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ τιμούν απόψε με συγκίνηση τον «Αναγνώστη» τους. Με τον τρόπο που έκριναν ως τον πιο ταιριαστό για κείνην: την έκδοση του μικρού αυτού βιβλίου.
Ο κ. Χαλκιαδάκης αναφερόταν στο βιβλίο με τίτλο «Κόσμημα πνευματικόν της Ρεθύμνης» που μοιράστηκε στο τέλος της εκδήλωσης σε όλους τους παρευρεθέντες.
Με ζήλο και όραμα υπηρέτησε το Λύκειο Ελληνίδων
Η πρόεδρος του Λυκείου των Ελληνίδων Ρεθύμνου κ. Φεφη Βαλαρή αναφερόμενη στη θητεία της τιμωμένης στο ιστορικό σωματείο της πόλης τόνισε ότι ήταν η τέταρτη κατά σειράν πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων και όπως είπε το υπηρέτησε με υποδειγματικό ζήλο, όραμα και έμπνευση, ανοίγοντας νέους δρόμους στην πορεία του.
Ειδικότερα, μεταξύ άλλων για την προσφορά της Μαρίας Τσιριμονάκη ως πρόεδρος του Λυκείου, η κ. Βαλαρή ανέφερε ότι:
«Αναβιώνει τη ρεθεμνιώτικη βελονιά που θα αποτελέσει για χρόνια μέσο βιοπορισμού πολλών γυναικών αλλά και του λυκείου που τα χρόνια εκείνα έχει πλέον άδεια ταμεία και προβληματική αίθουσα. Σ’ αυτήν την προσπάθεια βοηθούν η κ. Λήδα Παύλου Βαρδινογιάννη και η Όλγα Μοάτσου μέσω της οικογενείας Λαμπράκη με εκθέσεις που οργανώνουν στην Αθήνα. Κι ακόμη η Λιλίκα Πέτρου Παπαδάκη.
Την απασχολεί η διάσωση της Λαϊκής Τέχνης και με την τοπική επιτροπή Λαογραφικού Αρχείου που είχε σκοπό τη συγκέντρωση και διάσωση λαογραφικού υλικού αλλά και με τη βοήθεια των κυριών του Δ.Σ. του Λυκείου, οργανώνουν ή συμμετέχουν σε εξορμήσεις στην ύπαιθρο, ενημερώνοντας για την αξία των παραδοσιακών χειροτεχνημάτων που με την ένδεια και την άγνοια που επικρατούσαν τότε καθώς και την μανία για οτιδήποτε καινούργιο και πρακτικό, ας ήταν και ζελατίνα, ξεπουλιόταν στους γυρολόγους για ένα κομμάτι ψωμί. Μάλιστα το Λύκειο εκδίδει ενημερωτικό, σχετικό βιβλιαράκι, που μοιράζεται στους ενδιαφερομένους στην ύπαιθρο. Το 1964 γίνεται ηχογράφηση με φωτογράφηση του κρητικού γάμου στα Ανώγεια και το 1963 οργανώνει στο χωριό Ασώματος και φωτογραφίζονται από την περίφημη Γαλλίδα φωτογράφο Dominique Darbois, στιγμιότυπα της τοπικής ζωής του κρητικού και του χωριού, έργο το οποίο εκδίδεται στα γαλλικά με τίτλο «Yanis, Le petit Grec» και κυκλοφορεί σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο μεταφρασμένο σε πολλές γλώσσες. Βοηθοί ακάματοι της Μαρίας Τσιριμονάκη σ’ αυτές τις μεγάλες προσπάθειες στέκονται, κυρίως, και παρά τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις, οι κυρίες του Δ.Σ. Μαρία Παπαϊωάννου, Αικατερίνη Χαλκιαδάκη και Ιωάννα Βαλαρή.
Το 1962 πρωτοπαρουσιάζει την αναβίωση του εθίμου του Κλήδονα, που μέχρι σήμερα ανελλιπώς το Λύκειό μας οργανώνει με θεατρικά δρώμενα, χορούς κ.α.
Δημιουργεί Κουκλοθέατρο με τη βοήθεια της κ. Ελένης Τσαγκαράκη που φτιάχνει και τις υπέροχες κούκλες, μαζί με την Αρσινόη Ρολόγη αλλά και την Αγλαΐα Νιακάκη και τις κυρίες Δροσάκη και Σαριδάκη, που τις ντύνουν περίτεχνα, ενώ στο σπίτι της Ιωάννας Βαλαρή γίνονται ηχογραφήσεις της μουσικής επένδυσης των έργων του Περικλέτου και του Φασουλή με πιάνο και τραγούδι.
Οργανώνει το πρώτο χορευτικό συγκρότημα της πόλης μας με θαυμάσιες παραδοσιακές ενδυμασίες, με πρωτοχορευτή τον μοναδικό Παρασκευά Μενιουδάκη και άλλους εξαίρετους χορευτές, όπως ο Τάσος Θεοδωράκης, ο Νίκος Μπεμπής, ο Λευτέρης Κοκονάς, ο Μανώλης Σπυριδάκης, ο Χαρίτος Καναβάς κ.α.
Συνεχίζει την συμμετοχή του Λυκείου στους εορτασμούς του Αρκαδιού και τις εθνικές και τοπικές εορτές και συμμετέχει ενεργά στην «Γιορτή του κρασιού» και στο καρναβάλι.
Επίσης οργανώνει θεατρικές παιδικές παραστάσεις, εμπλουτίζει τη βιβλιοθήκη του Λυκείου με πολύτιμες προσφορές, οργανώνει χορωδία, συμμετέχει στις προσπάθειες για την ίδρυση του Πανεπιστημίου στο Ρέθυμνο.
Καθιερώνει στο Λύκειο τη γιορτή της Μητέρας αλλά και του Πατέρα, διατηρεί επαφή με τους Έλληνες του εξωτερικού, οργανώνει το τμήμα Δεσποινίδων του Λυκείου…..
Ένα από τα πιο δύσκολα εγχειρήματα της προεδρίας της ήταν η γενική επισκευή της αίθουσας του Λυκείου που βρισκόταν σε πολύ άσχημη κατάσταση. Ξεκινά κι αυτή με τη σειρά της μεγάλο αγώνα για την εξεύρεση πόρων.
Παρά τις οικονομικές αντιξοότητες, το Λύκειο πάντα βρίσκει τρόπους να συμπαραστέκεται στον συνάνθρωπο και να ενισχύει αξιόλογες προσπάθειες. Οργανώνει την «Επιτροπή Μητέρων» το 1964 που προσπαθεί να προσεγγίσει νέα αγόρια και κορίτσια, οργανώνοντας φιλολογικά απογεύματα και εκδηλώσεις ειδικά γι’ αυτά.
Η Λαογραφική Επιτροπή του Λυκείου τυπώνει το 1964 την εργασία του Χριστόφορου Σταυρουλάκη «Τα Λαογραφικά Κρήτης» και το 1965 τη λαογραφική εργασία του Θεοχάρη Σαριδάκη (Παύλου Κεδραίου) για τον «Κλήδονα».
Τον Σεπτέμβριο του 1964 το Κεντρικό Λύκειο των Αθηνών συγχάρηκε την πρόεδρο του Λυκείου των Ελληνίδων Ρεθύμνης Μαρία Τσιριμονάκη «…διά την δραστηριότητα και την αγάπη με την οποίαν αγκαλιάσατε το έργον του Αρχείου Λαογραφίας», όπως αναφέρει .
Η Μαρία Τσιριμονάκη παραιτήθηκε από τη θέση της Προέδρου τον Οκτώβριο του 1965 για προσωπικούς λόγους, αφήνοντας πίσω της ένα πολύτιμο, πολυποίκιλο έργο που τιμά το ίδιο το εκατονταετές πλέον σήμερα Σωματείο αλλά και αυτήν την πόλη του Ρεθύμνου.
Οι δικές της αναμνήσεις
Αν και όλες οι εισηγήσεις είχαν εξαιρετικό ενδιαφέρον και οι εισηγητές τις παρουσίασαν με τον καλύτερο τρόπο αυτή του κ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη ξεχώριζε επειδή ακριβώς εστιαζόταν σε μια αυτοβιογραφία της τιμωμένης που του είχε εμπιστευθεί έχοντας εκτιμήσει τη συνέπειά του στο διάστημα της συνεργασίας τους για την έκδοση του βιβλίου «Ρέθυμνο 1900- 1950», που έφτιαχνε με τους μαθητές της στα πλαίσια του μαθήματος της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Στ ο σημείωμά της, αυτοβιογραφείται, η Μαρία Τσιριμονάκη μέσα από τη συνεργασία που είχε αναπτύξει κατά την πολύχρονη σωματειακή και κοινωνική δράση της με δυο στενές φίλες και συνεργάτιδες της, τις οποίες ιδιαίτερα εκτιμούσε και αγαπούσε και στις οποίες και αφιερώνει τις Αναμνήσεις της. την Κατίνα Χαλκιαδάκη- Βιγδίνη και τη Φανή Παπαδουράκη. Αναφέρει μεταξύ άλλων:
«Όταν κάποτε μου ζητήθηκε από κάποιον συμπολίτη να πω μερικά απ’ όσα έζησα στην πορεία της ζωής μου, η πρώτη μου αντίδραση ήταν να το αρνηθώ. Σκέφθηκα. εγώ ποτέ δεν υπήρξα δημόσιο πρόσωπο. Ποτέ δεν ασχολήθηκα με την πολιτική. Σε όλη μου τη ζωή, κάθε φορά που έπρεπε να συμπληρώσω σε ένα έντυπο το «επάγγελμα», έγραφα «οικιακά». Τι έχω, λοιπόν, να πω τώρα, καθώς συμπληρώνω την ένατη δεκαετία της ζωής μου, σε μια τέτοια πρόκληση; Ύστερα σκέφθηκα δυο γυναίκες που μαζί τους έζησα τα πιο γόνιμα χρόνια της ζωής μου, και που δεν βρίσκονται πια ανάμεσά μας. την Κατίνα Χαλκιαδάκη- Βιγδίνη και τη Φανή Παπαδουράκη-Χουρδάκη. Κι ένιωσα σαν χρέος την κατάθεση αυτήν των Αναμνήσεών μου, από τη συνεργασία μου μαζί τους. Σε αυτές και αφιερώνω το σύντομο αυτό σημείωμά μου.»
Στα πρώτα από τα 14 φύλλα του σημειώματός της η Μαρία Τσιριμονάκη αναφέρεται στη σωματειακή δράση, όπως αναφέρει και στα βιβλία της και για το μεταπολεμικό Λύκειο, τονίζει ότι ξεκίνησε μια καινούρια ανοδική πορεία με την επάνοδο στο Ρέθυμνο της κυρίας Ιωάννης Βαλαρή, που, ως τότε, ζούσε στο Ηράκλειο. Και ήταν η κατάλληλη στιγμή, γιατί τότε άρχιζε ένας νέος αγώνας για ένα μεγάλο κοινωνικό έργο, το Κέντρο Νεότητος, ένα Οικοτροφείο Θηλέων, που θα λειτουργούσε εκεί πάνω στον λόφο – τον βράχο, τότε, του Τιμίου Σταυρού
Ακολουθεί μια λεπτομερής περιγραφή στο ιστορικό οργάνωσης και λειτουργίας του Κέντρου για να καταλήξει
Όλα αυτά τα χρόνια η Φανή Παπαδουράκη κράτησε στους ώμους της όλο το βάρος της λειτουργίας του, παρά το γεγονός ότι συγχρόνως διεύθυνε και μιαν πετυχημένη εμπορική επιχείρηση στην οδό Αρκαδίου της πόλης μας.
Στη συνέχεια η Μαρία Τσιριμονάκη κάνει λόγο για την αξιοποίηση του χώρου όταν τέλειωνε κάθε αποστολή του μέχρι που φιλοξένησε τη γνωστή μονάδα για τα παιδιά με ειδικές ικανότητες.
Ο μυστικός της κόσμος
Από τις πιο ενδιαφέρουσες και η εισήγηση ενός από τους στενότερου συνεργάτες της του πρώην διευθυντή της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Μιχάλη Τζεκάκη που αναφέρθηκε στο μυστικό κόσμο της Μαρίας Τσιριμονάκη.
Με θαυμαστό τρόπο ο κ. Τζεκάκης μίλησε για το περιβάλλον που επηρέασε τη Μαρία Τσιριμονάκη και της ενέπνευσε τις δράσεις που την έκαναν τόσο ξεχωριστή, για την επιστροφή της στο Ρέθυμνο και τη δημιουργία μιας υποδειγματικής οικογένειας. Συνέχισε με την τεράστια συμβολή της κουνιάδας της Αργυρώς, τον θαυμασμό που έτρεφε για τη σύζυγό του ο Εμμ. Τσιριμονάκης, άνθρωπος καθόλου εύκολος και από τις εμβληματικές μορφές του τόπου, για τα σκληρά χτυπήματα της ζωής και την αντιμετώπισή τους με βαθιά χριστιανική αντίληψη και την ενεργό δράση της για την επίτευξη έργων που θα ωφελούσαν την κοινωνία καλύπτοντας ανάγκες που δεν είχε ως τότε αναλάβει να καλύψει η πολιτεία.
Παραθέτουμε δυο μικρά, χαρακτηριστικά αποσπάσματα του κ. Τζεκάκη:
«Η Μαρία δε σήκωσε ποτέ μπαϊράκι επανάστασης και ανταρσίας, κι όμως στάθηκε επαναστάτρια και ριζοσπάστης με τον τρόπο της. Το πέρασμα της άλλαξε πολλά πράγματα στην πόλη. Έδωσε ένα μοντέλο αστικής οικογένειας που συνδύαζε την εμμονή στις παραδοσιακές αξίες και συγχρόνως ένα ανανεωμένο, δυναμικό και συγκαιρινό πρόσωπο.
…. Δεν είχε ποτέ την αίσθηση ότι τα γνωρίζει όλα, ότι τα καταφέρνει μόνη της χωρίς να χρειάζεται τη βοήθεια των άλλων ή ακόμα και αυτού του Θεού. Δεν είχε ποτέ τέτοιες ψευδαισθήσεις η Μαρία. Είχε απόλυτη γνώση των ορίων και των περιορισμών της. Τη θαύμαζα που κάθε φορά που την επισκεπτόμουν μου διάβαζε τα γραπτά της και ζητούσε τη γνώμη μου ακόμα και σε περιπτώσεις που αυτή γνώριζε καλύτερα από μένα το ζήτημα. Ήταν πάντα έτοιμη να συζητήσει, ακόμα και να δεχθεί τις παρατηρήσεις του άλλου και να τροποποιήσει το γραπτό της. Έξω από αυτήν η αυτάρκεια και η υπεροψία. Στον πειρασμό αυτό της αυτάρκειας και υπεροψίας, η Μαρία αντιπαραθέτει το πνεύμα της μαθητείας.
….Γίνεται δια βίου μαθήτρια. Ακούει και μαθαίνει και από τον τελευταίο στη σειρά. Δεν κάνει ότι τα ξέρει όλα. Από όλους κάτι έχει να μάθει και να πάρει. Το στοιχείο αυτό αποτελούσε τη βάση των σχέσεών της με τους συνεργάτες της. Ποτέ δεν κάνει κάτι μόνη. Τις όποιες σκέψεις προβληματισμούς και ανησυχίες που προηγούνται της δράσης τις μοιράζεται με τους συνεργάτες της. Δίνει σημασία και αξία και στον πιο απλό και άσημο από τους ανθρώπους της. Τον ακούει προσεκτικά και σεβαστικά. Με τον τρόπο αυτό καταφέρνει να βγάζει το καλύτερο και ευγενέστερο κομμάτι τους».
Και ο κ. Τζεκάκης που ανέπτυξε ιδανικά τη χαρισματική προσωπικότητα της τιμωμένης κατέληξε αναφερόμενος στις σχέσεις της με την εκκλησία.
Πάθος για τη λαϊκή τέχνη
Στο λαογραφικό συγγραφικό της έργο αναφέρθηκε η κ. Κατερίνα Τσακάλη-Δομαζάκη μέλος Δ.Σ του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου προσεγγίζοντας με σεβασμό τη μεγάλη προσπάθεια της Μαρίας Τσιριμονάκη για τη διατήρηση της λαϊκής τέχνης μακριά από στοιχεία αλλοτρίωσης της κρητικής μας παράδοσης.
Τόνισε η κ.Τσακάλη-Δομαζάκη: «Μια σημαντική προσφορά της αείμνηστης Μαρίας Τσιριμονάκη αποτελεί το λαογραφικό της έργο, το οποίο συγκεντρώνεται συγγραφικά σε τρία βιβλία:
-«Φυτικές βαφές από τους θησαυρούς της κρητικής γης»
-«Ο κρητικός κουσκουσές. Η σκουλάτη πατανία της Κρήτης»
-«Τελειώματα…»
Πρόκειται για βιβλία, που συνδυάζοντας τις εικόνες με κατατοπιστικά κείμενα για τους αναγνώστες και τους ενδιαφερόμενους, μας φέρνουν σε επαφή με τον μαγικό κόσμο του κρητικού λαϊκού πολιτισμού και των υλικών του έργων. Μας ξεναγούν στον κόσμο της κρητικής υφαντουργίας, που έχει ρίζες στη μακραίωνη παράδοση του τόπου μας, με στόχο να μας ευαισθητοποιήσει και να ξυπνήσει τη μνήμη, «…να αποκαταστήσει τους χαμένους κρίκους στην αδιάκοπη αλυσίδα της κρητικής μας παράδοσης», όπως επισημαίνει η ίδια στο πρώτο βιβλίο της».
Καταλήγοντας την ομιλία της είπε: «Θα κλείσω την εισήγησή μου με τον προβληματισμό της Μαρίας Τσιριμονάκη από το τελευταίο λαογραφικό βιβλίο της:
«Χωρίς το μεράκι, πού είναι η αναζήτηση της τελειότητας; Χωρίς τον τοπικό χαρακτήρα, πού είναι οι ρίζες σου; Χωρίς την αφέλεια και το κέφι του εργοχείρου, χωρίς τη φαντασία και τον αυτοσχεδιασμό τι μένει; Και όχι σαν νοσταλγία του παλιού καλού καιρού. Όχι σαν μόδα ρετρό που σήμερα είναι και αύριο θα περάσει, αλλά πατώντας γερά στο σήμερα να πάρουμε τη θησαυρισμένη πείρα του λαού μας, να σπρώξουμε τη ζωή πιο πέρα»!.
«Το διαμέτρημα της υπερβαίνει κατά πολύ το Ρέθυμνο και την Κρήτη»
Τέλος ο κ Χάρης Στρατιδάκης που ήταν και συντονιστής της εκδήλωσης μίλησε για τον αξιακό κόσμο της Μαρίας Τσιριμονάκη, όπως εκφράζεται μέσα από το συγγραφικό της έργο.
Μικρά μόνο αποσπάσματα επιλέξαμε από τη μεστή ομιλία του:
«Καλούμαι να αναπτύξω ένα δύσκολο θέμα, που άπτεται του χαρακτήρα της Μαρίας Τσιριμονάκη, στοιχεία μόνο του οποίου μπορούμε να προσεγγίσουμε από το συγγραφικό της έργο. Όπως για παράδειγμα η σεμνότητά της, όπως αυτή τεκμαίρεται από την άρνηση βιογράφησης σε όσους της το πρότειναν, μεταξύ των οποίων και στον υποφαινόμενο. Κι ακόμη τη δοτικότητά της, όπως τη γεύτηκα όταν έμαθε ότι ετοίμαζα έκδοση για τα κρητικά αινίγματα (καθαρογλωσσίδια), καλώντας με και παραδίδοντάς μου έναν φάκελο με όσα είχε συγκεντρώσει στη διάρκεια πολλών δεκαετιών.
Ένα άλλο στοιχείο της του χαρακτήρα της ήταν ασφαλώς το χιούμορ της, πολύ λεπτό είναι η αλήθεια, αλλά οπωσδήποτε υπαρκτό, κληρονομημένο από τον πατέρα της Αριστόδημο Χατζηδάκη, γνωστό στο Ρέθυμνο για τα «πετσώματά» του.
….Στα βιβλία της εκφράζονται και άλλες αξίες, όπως ο σεβασμός στο έργο των προπατόρων, των απλών γυναικών της υπαίθρου αλλά και των μελετητριών του έργου τους. Ο αξιακός της κόσμος εκφράστηκε επίσης από το γεγονός ότι δεν κράτησε την εμπειρία που απέκτησε για τον εαυτό της αλλά πάσχισε να μας την αφήσει σε έντυπη, διαχρονική μορφή. Κι όλα αυτά με αφάνταστη μετριοφροσύνη, όπως και στο συνολικό της έργο, και με παιδαγωγικότητα για τις επόμενες γενιές.
…Ήδη όμως από την εποχή των δημοσιευμάτων της στα «Ρεθεμνιώτικα Νέα», τα οποία αφορούσαν βιβλία αναφερόμενα στην Κρήτη που της είχαν αγγίξει την ψυχή της, οι αξίες αυτές ήταν φανερό ότι ξεχείλιζαν από παντού. Θυμίζω εδώ για τους νεότερους ότι στα άρθρα εκείνα του έτους 1987, τα οποία υπέγραφε με τη διακριτική υπογραφή «αναγνώστης», είχε παρουσιάσει 14 βιβλία, που, όλα πλην ενός, αναφέρονταν άμεσα στην Κρήτη, σε διάφορες ιστορικές στιγμές της. Τα άρθρα αυτά συμπεριλήφθηκαν στο ανάτυπο βιβλίο με τον τίτλο «Απ’ όσα μού ‘παν τα βιβλία για την Κρήτη», με το οποίο την τίμησε στη συνέχεια ο Γιάννης Χαλκιαδάκης.
Ποιο ήταν το νέο στοιχείο, που εισέφερε η ερμηνευτική προσπάθεια της Μαρίας Τσιριμονάκη, στο πρώτο της εκείνο συμπεριληπτικό βιβλίο; Ήταν η προσέγγιση των βιβλίων που παρουσίαζε από τη σκοπιά του ήθους. Του ήθους των συγγραφέων τους, αλλά και των ίδιων των βιβλίων, που, φεύγοντας από τα χέρια τους και παραδιδόμενα στα χέρια των εκδοτών και των αναγνωστών τους, αποκτούν αυτόνομη ζωή και χαρακτήρα.
….Στα τρία μεταγενέστερα -αυστηρά ρεθεμνιώτικα αυτά- βιβλία της, το «Εν Ρεθύμνω», τους «Ρεθεμνιώτες» και στο «Αυτοί που έφυγαν. Αυτοί που ήρθαν», η Μαρία Τσιριμονάκη αντιμετώπισε από την ίδια σκοπιά τα θέματά τους, από τη σκοπιά δηλαδή των αξιών των Ρεθεμνιωτών της περιόδου από το τελείωμα του 19ου αιώνα μέχρι και τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Των αξιών εκείνων που είχε εντοπίσει για τους Κρήτες συνολικά στις δημοσιεύσεις που ήδη περιγράψαμε αλλά και άλλων. Στα αφηγήματα του «Εν Ρεθύμνω» και στους «Ρεθεμνιώτες» προσπάθησε να ανιχνεύσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που επιβίωσαν στους κατοίκους της μικρής μας πόλης, γενιά προς γενιά, εκείνα που πίστευε ότι συγκροτούν την ανθρώπινη ψυχή, που δεν αλλάζει από εποχή σε εποχή και από τόπο σε τόπο. Τα χαρακτηριστικά, δηλαδή, που συγκροτούν αυτό που μένει όταν οι άνθρωποι φύγουν από τη ζωή, το ήθος τους, «το εθέρι» τους, όπως συγκινητικά το διατύπωσε η Ρεθεμνιώτισσα τουρκοκρητική πρόσφυγας του τρίτου βιβλίου της».
Και ο κ. Στρατιδάκης κατέληξε λέγοντας:
«Από τα παραπάνω αλλά κι απ’ όσα συνολικά ακούστηκαν απόψε σ’ αυτή την αίθουσα προκύπτει -νομίζω- αβίαστα η διαπίστωση ότι το διαμέτρημα της Μαρίας Τσιριμονάκη υπερβαίνει κατά πολύ το Ρέθυμνο και την Κρήτη. Τις αξίες αυτές, που προσπαθήσαμε παραπάνω να εξάγουμε από το συγγραφικό της έργο, τις εφάρμοσε η ίδια στη ζωή της και στον κύκλο της, ακόμα κι όταν τα χτυπήματα της μοίρας έπεφταν επάνω της απανωτά. Αντιμετώπισε τον θάνατο που χτύπησε τους κατάδικούς της ανθρώπους με την καρτερικότητα και την ευπρέπεια με την οποία το έκαναν και οι παλιές Κρητικές, όπως εκείνες του βιβλίου των μοιρολογιών του Γιάννη Τσουδερού που είχε παρουσιάσει».