Του ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ Β. ΑΓΓΕΛΑΚΗ*
Το όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα ήταν σχεδόν αδύνατον να υλοποιηθεί, εάν δεν εφαρμοζόταν από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η λεγόμενη πολιτική της σύγκλισης μεταξύ των κρατών μελών της.
Καθώς ο πυρήνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελούνταν από κράτη με ισχυρές οικονομίες όπως η Γερμανία η Γαλλία και η Ιταλία, οι προσθήκες χωρών και οικονομιών με όχι τόσο μεγάλη επιφάνεια και με συστημικές δυσλειτουργίες, όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Πορτογαλία, αρχικά και στην συνέχεια και άλλων με τελευταία την Κροατία δημιούργησε σοβαρές ανισορροπίες στην επίτευξη του κοινού στόχου ο οποίος ήταν η νομισματική και οικονομική ενοποίηση.
Για τον λόγο αυτό, τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. δημιούργησαν διαχρονικά κοινές πολιτικές οι οποίες στόχευαν στην άμβλυνση των ανισορροπιών και στην κινητοποίηση της υγιούς επιχειρηματικότητας των νέων κρατών μελών, ώστε να μπορούν να υλοποιηθούν οι κοινοί στόχοι. Τον σχεδιασμό των πολιτικών ανέλαβε ουσιαστικά ο θεσμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ο οποίος κατάθετε τις απαραίτητες προτάσεις και τα διοικητικά όργανα της Ε.Ε. (κοινοβούλιο, συμβούλιο υπουργών και ευρωπαϊκό συμβούλιο) της μετέτρεπαν στις λεγόμενες ευρωπαϊκές πράξεις. Στη συνέχεια την υλοποίηση των δράσεων αυτών ανέλαβαν και αναλαμβάνουν τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία όμως λέγονται που είναι: Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Συνοχής, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ταμείο Αλληλεγγύης, ο Μηχανισμός Προενταξιακής Βοήθειας, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θαλάσσιας και Αλιευτικής Πολιτικής.
Η ευρωπαϊκή επιτροπή σχεδίασε και υλοποιεί τα λεγόμενα Περιφερειακά Επιχειρησιακά και Προγράμματα για κάθε χώρα (τα γνωστά ΠΕΠ) χωρισμένα σε περιόδους αναφοράς (πχ 2007-2013, 2014-2020), έτσι ώστε να υπάρχουν μετρήσιμα και συγκρίσιμα μεγέθη και αποτελέσματα των πολιτικών αυτών. Τα ΠΕΠ στοχεύουν στην διακριτή και στοχευμένη παρέμβαση ανά περιφέρεια κάθε χώρας, με συγκεκριμένους άξονες δράσης και πολιτικής έτσι ώστε μέσα από ένα πλέγμα έργων, πρωτοβουλιών και δραστηριοτήτων να γίνουν πυρήνας αειφόρου ανάπτυξης και βιώσιμης διαχείρισης μειονεκτικών ή υπό ανάπτυξη περιοχών.
Στο σημερινό πλαίσιο αναφοράς (2014-2020) και μεσούσης της χρηματοπιστωτικής κρίσης, που έπληξε και πλήττει μεγάλο πληθυσμιακό κομμάτι του Ευρωπαϊκού Νότου και όχι μόνο, βασικό σημείο αναφοράς της ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής, είναι οι δράσεις που στοχεύουν στην ενίσχυση της απασχόλησης και της ανταγωνιστικότητας, στη βάση της πολιτικής των ίσων ευκαιριών χωρίς περιορισμούς για όλους. Επιπλέον πρωτεύουσα θέση κατέχουν οι πολιτικές προστασίας του περιβάλλοντος, η προστασία των ευπαθών ομάδων και η κοινωνική αλληλεγγύη.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, και βάσει των ευρωπαϊκών οδηγιών και νομοθετικών πράξεων, έκανε την εμφάνιση του ο τομέας της κοινωνικής επιχειρηματικότητας ή αλλιώς επονομαζόμενος τρίτος τομέας της οικονομίας. Τρίτος τομέας, γιατί κατατάσσεται ανάμεσα στις κερδοσκοπικές και στις μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις.
Η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία όπως είναι το πλήρες όνομα της, βασίζεται στην δημοκρατική συμμετοχή και στην ίση ευκαιρία λήψης επιχειρηματικών αποφάσεων. Παράλληλα ο σκοπός της ύπαρξης του είναι η επίτευξη ενός συλλογικού στόχου και σκοπού μέσα από την εμπορική ή άλλη δραστηριότητα.
Στην Ελλάδα, το κοινωνικό επιχειρείν εκφράζεται κυρίως από τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ.) και από τους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς Περιορισμένης Ευθύνης (ΚΟΙ.Σ.ΠΕ.). Και οι δύο μορφές βασίζονται στην έννοια του Αστικού Συνεταιρισμού περιορισμένης ευθύνης. Οι μεν ΚΟΙ.Σ.ΠΕ, αποτελούν ψυχοκοινωνικές δομές οι οποίες μέσα από την παραγωγική και την εμπορική δραστηριότητα υποστηρίζουν άτομα με ψυχικά νοσήματα ή κοινωνικά θέματα να επανενταχθούν ομαλά στην επαγγελματική και στην κοινωνική δραστηριότητα. Από την άλλη οι ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ, αποτελούν συνεταιριστικές επιχειρήσεις οι οποίες διακρίνονται σε τρείς κατηγορίες:
Α) Στις ΚΟΙΝΣΕΠ ένταξης, που λειτουργούν και αφορούν την ένταξη στην κοινωνικοοικονομική ζωή ατόμων που ανήκουν στις λεγόμενες ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού.
Β) ΚΟΙΝΣΕΠ Κοινωνικής Μέριμνας, οι οποίες παράγουν και προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες σε ειδικές ομάδες του πληθυσμού με κοινωνικό και προνομιακό χαρακτήρα.
Γ) ΚΟΙΝΣΕΠ παραγωγικού και συλλογικού σκοπού, οι οποίες λειτουργούν και αφορούν στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών με σκοπό την ικανοποίηση συλλογικών αναγκών. Τέτοιες μπορεί να είναι η προστασία του περιβάλλοντος, η ανάδειξη του πολιτισμού, της οικολογίας, της εκπαίδευσης, προβολή και προώθηση τοπικών προϊόντων και περιοχών, διατήρηση παραδοσιακών επαγγελμάτων και άλλα.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των ΚΟΙΝΣΕΠ, έγκειται στο γεγονός από την μία πλευρά της περιορισμένης ευθύνης που προσδίδει η απόκτηση μίας συνεταιριστικής μερίδας από τον ενδιαφερόμενο εταίρο. Η απόκτηση της μερίδας και μόνο, δεν δίνει στον εταίρο καμία φορολογική ή ασφαλιστική υποχρέωση, ενώ ευθύνεται για τα οποιαδήποτε χρέη της εταιρείας μέχρι του ποσού του οποίου απέκτησε τη μερίδα.
Από την άλλη, τα έσοδα και τα κέρδη της ΚΟΙΝΣΕΠ, δεν διανέμονται στους εταίρους αλλά διοχετεύονται κατά 60% στην περαιτέρω ανάπτυξη των εργασιών της επιχείρησης, κατά 35% ως πριμ παραγωγικότητας στους εργαζόμενους και ένα 5% ως αποθεματικό κεφάλαιο.
Το χαρακτηριστικό αυτό καθώς και οι δράσεις που αναπτύσσονται από τις επιχειρήσεις του τομέα κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, αναπληρώνουν ένα σημαντικό κενό σε δομές και υποδομές και του δημόσιου και του ιδιωτικού κερδοσκοπικού τομέα με ανθρωποκεντρικές και κοινωφελείς αναφορές. Μπορούν να συνδράμουν ουσιαστικά στην στήριξη των ευαίσθητων κοινωνικά στρωμάτων ενός πληθυσμού ενώ παράλληλα μπορούν να αναπτύξουν επιχειρηματικές δράσεις συλλογικά τις οποίες δεν δύναται ή δεν κινεί το ενδιαφέρον να αναπτύξει ένας ιδιώτης επιχειρηματίας.
Η ευρωπαϊκή επιτροπή με την ανακοίνωση πρωτοβουλία για την κοινωνική επιχειρηματικότητα. οικοδόμηση ενός οικοσυστήματος για την προώθηση των κοινωνικών επιχειρήσεων στο επίκεντρο της κοινωνικής οικονομίας και της κοινωνικής καινοτομίας/*COM/2011/0682», η οποία διαβιβάστηκε στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. στις 25/11/2011, έδωσε το στίγμα των προθέσεων της για την κοινωνική επιχειρηματικότητα.
Βάσει αυτής, οι χώρες μέλη της Ε.Ε. καλούνται με την υποστήριξη της να ενισχύσουν ενεργά την πολιτική ενίσχυσης της κοινωνικοοικονομικής δραστηριότητας και της στήριξης του νεότευκτου κοινωνικού τομέα της οικονομίας.
Η διευκόλυνση της πρόσβασης στην ιδιωτική και στην δημόσια χρηματοδότηση, ενίσχυση της πληροφόρησης γύρω από την κοινωνική οικονομία μέσω δημιουργίας βάσεων δεδομένων σε όλες τις χώρες και πλατφόρμας σύζευξης των υφιστάμενων και των δυνητικών δρώντων στην κοινωνική οικονομία, προτεραιότητα στις δημόσιες συμβάσεις, στις κρατικές και ευρωπαϊκές επιχορηγήσεις είναι κάποια από τα μέτρα τα οποία υλοποιούνται ή θα υλοποιηθούν στην συνέχεια για την στήριξη του τομέα.
Στην Ελλάδα με τον πρόσφατο νόμο που αφορά την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα 4430/206, αποσαφηνίζεται το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τους ΚΟΙΣΠΕ και τις ΚΟΙΝΣΕΠ ενώ δημιουργείται το Ταμείο Κοινωνικής Οικονομίας και διευκολύνεται η πρόσβαση τους στο Εθνικό Ταμείο Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης ή στον αναπτυξιακό νόμο.
Πρόσφατα, (5/11/2018) προδημοσιεύτηκε από το Υπουργείο Εργασίας Κοινωνικής Ασφάλισης και Αλληλεγγύης η δράση: «Πρόσκληση υποβολής αιτήσεων χρηματοδότησης πράξεων για την δράση Επιχορήγηση Υφιστάμενων Φορέων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας» με στόχο την στήριξη και την ενίσχυση των παραγωγικών εγχειρημάτων αυτοδιαχείρισης και της συλλογικής κοινωνικής επιχειρηματικότητας.
Η υλοποίηση των στόχων της κοινωνικής οικονομίας ως πρωτογενής πρόταση συναντά σημαντικές δομικές ή άλλες δυσκολίες. Η βιωσιμότητα του κοινωνικού τομέα και η επιτυχία του εγχειρήματος της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας σε κάθε περίπτωση όμως, εξαρτάται από την συμμετοχικότητα των μελών του, στην προβολή και στην επικοινωνία των δράσεων και εν τέλει στην αποδοχή του έργου και της αναγκαιότητας του από την ίδια την κοινωνία και την οικονομία.
*Ο Χαράλαμπος Αγγελάκης είναι πτυχιούχος του τμήματος Οικονομικών Επιστημών της νομικής σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών και κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο στη Διαχείριση Τεχνολογίας Ποιότητας του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Είναι σύμβουλος επιχειρήσεων και ποιότητας, ενώ διδάσκει οικονομικά μαθήματα στο Ι.Ι.Ε.Κ GRANT