Η ταχύτητα στη μετάδοση της πληροφορίας και η αυξημένη αλληλεπίδραση σε παγκόσμια κλίμακα, αναδεικνύουν νέες μορφές κινηματικών δράσεων. Τα «κίτρινα γιλέκα» αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός τέτοιου κοινωνικού κινήματος. Οργανωμένα οριζόντια, χωρίς ιεραρχία, ηγεσία και χωρίς να συνδέονται με κάποιο συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα ή με συγκεκριμένο εργατικό συνδικάτο, τα νεόκοπα και ακηδεμόνευτα αυτά κινήματα, έχοντας ξεφύγει από τις παραδοσιακές πολιτικές διαχωριστικές γραμμές του παρελθόντος, αναστατώνουν πολιτικούς και αναλυτές, που προσπαθούν για μια ακόμη φορά μέσα από έννοιες και όρους από το παρελθόν να ερμηνεύσουν το φαινόμενο. Πρόκειται για ακροδεξιούς, για ακροαριστερούς, είναι όλοι μαζί, έχουν ταξικό υπόβαθρο, από ποιους εκπροσωπούνται πολιτικά; Η προσπάθεια ερμηνείας του «ποιοι είναι», γίνεται με σκοπό να απαντηθεί το «πως θα αντιμετωπιστούν». Όμως η λανθασμένη αυτή προσέγγιση, δεν απαντάει στο ερώτημα γιατί υπάρχουν και στο ακόμα πιο ουσιώδες, γιατί στηρίζονται από τον κόσμο;
Το να αποδίδονται όλα στην δεδομένη άνοδο του λαϊκισμού σε όλο τον κόσμο, δεν απαντάει στο κρίσιμο ερώτημα του γιατί η Ευρώπη είναι ένα κοινωνικό καζάνι που βράζει. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, πάνω από το 70% των Γάλλων πολιτών τάσσονται υπέρ των «κίτρινων γιλέκων» (αν και κατά της βίας). Σε χώρες όπου δεν έχουμε έκδηλες ταραχές, η λανθάνουσα αντίδραση του κόσμου εκφράζεται σε εκλογικά αποτελέσματα. Το Ηνωμένο Βασίλειο αποχωρεί από την Ε.Ε., Ιταλία, Ουγγαρία, Πολωνία εκλέγουν κυβερνήσεις που έρχονται σε σύγκρουση με την Ε.Ε., ενώ σε όλες τις χώρες οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις αποδυναμώνονται ή καταρρέουν και αντισυστημικά κόμματα έρχονται στο προσκήνιο. Στην πραγματικότητα πρόκειται για αντιδράσεις που συναντάμε πλέον σε όλο τον δυτικό κόσμο και συνδέονται με το φαινόμενο της αντιπολιτικής. Ως αντιπολιτική θεωρείται η πολιτική στάση απογοήτευσης από τις επίσημες πολιτικές διαδικασίες και η οποία χαρακτηρίζεται, μεταξύ άλλων, από την αποχή από την πολιτική διαδικασία και την υποστήριξη αντισυστημικών κομμάτων.
Μονοδιάστατες αναλύσεις, ανάλογα και με το ιδεολογικό πρόσημο που φέρουν, αποδίδουν αυτή την αντίδραση του κόσμου στην παγκοσμιοποίηση, στη μετανάστευση, στην εναντίωση στον οικονομικό νεοφιλελευθερισμό ή τις πολιτικές αυστηρής δημοσιονομικής προσαρμογής. Παρότι υπάρχει κάποια βάση σε αυτές τις απόψεις, δεν επαρκούν για να εξηγήσουν τη μαζική αυτή αντίδραση των πολιτών σε όλη την Ευρώπη. Για παράδειγμα οι Γάλλοι, αμείβονται με καλύτερους μισθούς απ’ ότι στο παρελθόν, η ανεργία πέφτει τα τελευταία χρόνια, ενώ τις δεκαετίες της παγκοσμιοποίησης, τα επίπεδα ακραίας φτώχειας σε όλο τον πλανήτη έχουν μειωθεί. Σύνθετοι παράγοντες φαίνεται να ενεργοποιούν το θυμικό, κυρίως των μικρομεσαίων στρωμάτων, που αντιδρούν. Από τη μια, η αβεβαιότητα για το μέλλον έχει να κάνει με την αναδιοργάνωση της παγκοσμιοποίησης και τη συνεχή αποδυνάμωση του έθνους κράτους μέσα σε αυτή. Από την άλλη, ζητήματα αντιπροσώπευσης, σε έναν κόσμο όπου η οικονομία επικρατεί έναντι της πολιτικής και οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποί φαίνεται να μην ακούν τις κοινωνίες. Σε έναν κόσμο όπου οι παλιές διαιρετικές τομές φθίνουν και οι πολίτες αισθάνονται ότι δεν εκπροσωπούνται εντός του παραδοσιακού πολιτικού φάσματος δεξιάς – αριστεράς.
Σε όλη την Ευρώπη, από την οικονομία μέχρι το προσφυγικό, οι υπεύθυνοι για την λήψη αποφάσεων, φαίνεται σαν να μη λειτουργούν ως εκπρόσωποι των πολιτών που τους τοποθετούν στην εξουσία. Αποκομμένοι από τις κοινωνίες και κυρίως από την μεσαία τάξη, λαμβάνουν αποφάσεις μεταξύ τους σαν μια κλειστή κλίκα, χωρίς να πείθουν και να εξηγούν επαρκώς γιατί οι πολιτικές που λαμβάνονται είναι οι απαραίτητες και οι βέλτιστες από όλες τις εναλλακτικές. Οι ηγέτες της Ευρώπης οφείλουν να απαντήσουν στις αγωνίες, όχι όσων προκαλούν βίαια επεισόδια, ούτε σε οπορτουνιστές λαϊκιστές πολιτικούς που εκμεταλλεύονται την αναταραχή. Οφείλουν να απαντήσουν στην μικρομεσαία τάξη που όλο και περισσότερο στρέφεται σε ακραίες μορφές πολιτικής και εκλογικής συμπεριφοράς. Αιώνες πριν την δημιουργία των σύγχρονων κρατών, ο Αριστοτέλης ήξερε ότι ο στυλοβάτης κάθε σταθερού πολιτικού συστήματος είναι η μεσαία τάξη. Οι σημερινοί ηγέτες της Ευρώπης φαίνεται να το αγνοούν.
* Ο Γεώργιος Νάστος είναι ιδιωτικός υπάλληλος – απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης