Του ΕΥΤΥΧΙΟΥ ΚΑΛΟΓΕΡΑΚΗ*
8η Μαρτίου η παγκόσμια ημέρα Γυναίκας, του πιο ταλαιπωρημένου και βασανισμένου πλάσματος στην ιστορία μέχρι και σήμερα, που ακόμα και οι αρχαιοελληνικοί πολιτισμοί, παρόλο το μεγαλείο τους, οικτρά την υποτίμησαν, εκτός από τον Μινωικό και Σπαρτιατικό. Ήταν μεγάλη ατυχία να είσαι γυναίκα στην αρχαιότητα.
Στους αρχαιοελληνικούς πολιτισμούς δεν υπήρξε ούτε μία γυναίκα Βασιλέας, ούτε είχε δικαίωμα στην εξουσία. Την άποψη αυτή τη στήριζαν δυστυχώς και διακεκριμένοι οι φιλόσοφοι. Ο Σταγειρίτης Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι: «εκ φύσεως το άρρεν είναι για να άρχει και το θήλυ για να άρχεται» Βλ. Αριστοτέλους, Πολιτικά Α’, 5, 13, συμφωνώντας με τον Μένανδρο, που έλεγε ότι η φύση δεν έδωσε την εξουσία στη γυναίκα, Βλ. Μενάνδρου, Γνώμαι Μονόστιχοι, 151. Ο Σοφοκλής επίσης στην Αντιγόνη επισημαίνει ότι «Γυναίκα, όσο ζω, δεν κάνω κυβερνήτη». Και συμπληρώνει ο άλλος τραγικός Ευριπίδης: «είναι ντροπή, να κυβερνά το σπίτι μια γυναίκα κι όχι ο άντρας της» Βλ. Ευριπίδου, Ηλέκτρα, 932.
Χαρακτηριστικό της υποτίμησης της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα, είναι ότι τους Ολυμπιακούς αγώνες, ξένοι, βάρβαροι, ακόμη και δούλοι μπορούσαν να τους παρακολουθούν, απαγορευόταν όμως ρητά, επί ποινή θανάτου δια κρημνισμού από το Τυπαίον όρος, να εισέρχονται στο στάδιο και να παρακολουθούν τους αγώνες οι γυναίκες, ακόμα και να διαβαίνουν τον Αλφειό ποταμό κατά τις απαγορευμένες ημέρες, εκτός ορισμένων παρθένων. Βλ. Παυσανίου, Ελλάδος περιήγησις, Ηλιακά Α’, 5, 6, 7-8.
Μεγάλο μέρος των φιλοσόφων ήταν μισογύνηδες με πιο ακραίους τον Μένανδρο, Ευριπίδη, Σοφοκλή, Πλούταρχο. Ο Θαλής έλεγε πως ευχαριστεί την τύχη, που γεννήθηκε άντρας και όχι γυναίκα, Έλληνας και όχι βάρβαρος, άνθρωπος και όχι ζώο» Βλ. Διογένους Λαερτίου, Βίοι Φιλοσόφων, 1, 33.
Ο Αριστοφάνης την παρουσιάζει υποτιμώντας την, ως το πιο ακαταμάχητο θηρίο: Βλ. Αριστοφάνους, Λυσιστράτη, 1014.
Στον Οικονομικό του Ξενοφώντα επισημαίνεται για τη γυναίκα: Έπρεπε να βλέπει όσο γινόταν λιγότερο, να ακούει όσο γινόταν λιγότερο, και να κάνει όσο γινόταν λιγότερες ερωτήσεις Βλ. Ξενοφώντος, Οικονομικός, 7, 5, ενώ ο Κριτόβουλος παραδέχεται ότι ελάχιστοι είναι αυτοί, με τους οποίους συζητά λιγότερο, από ό,τι με την ίδια του τη γυναίκα Βλ. Ξενοφώντος, Οικονομικός, 3, 12-13.
Ο Μένανδρος δεν υπολείπεται υποτιμητικών χαρακτηρισμών: «Αναγκαίο κακό είναι η γυναίκα στη ζωή, ότι τα τρία κακά είναι πυρ, γυνή και θάλασσα», Βλ. Μενάνδρου, Γνώμαι Μονόστιχοι, 316 και καταλήγει με τις τρομερές θέσεις, «εκτός απ’ αυτήν που σε γέννησε, να μην αγαπήσεις άλλη» Βλ. Μενάνδρου, Γνώμαι Μονόστιχοι, 656 και ότι είναι καλύτερα να την κηδεύεις, παρά να την παντρεύεσαι Πρβλ. Μενάνδρου, Γνώμαι Μονόστιχοι, 145.
Κατά τον Ευριπίδη, «Άπιστο είναι το γυναικείο φύλο, πλάσμα μισητό… και ότι δεν έπρεπε ο Δίας να κάνει να γεννιόνται οι άνθρωποι από γυναίκα» Βλ. Ευριπίδου, Ιππόλυτος, 616. Ζητά να αφανιστούν, ότι πρέπει όλα να τα συγχωρεί στον άνδρα Βλ. Ευριπίδου, Ηλέκτρα, 1052.
Κατά τον Παλλαδά δε «Κάθε γυναίκα είναι χολή. Δύο στιγμές καλές χαρίζει: τη μια στον νυφικό θάλαμο και την άλλη στον θάνατό της», Βλ. Παλλαδά Αλεξανδρέως, Σκωπτικά επιγράμματα, XIβ,381.
Εύκολο ήταν το διαζύγιο για τον άνδρα στην ελληνική αρχαιότητα, όπως στο Ισλάμ σήμερα. Πολυγαμία ίσχυε και στην αρχαία Ελλάδα: Ο Δημοσθένης υποστηρίζει ότι στην αρχαία Αθήνα είχαν τριών ειδών γυναίκες: «τις μεν εταίρες για την ηδονή, τις παλλακίδες για την φροντίδα του σώματος και τις νόμιμες γυναίκες για την γνήσια παιδοποιία» Βλ. Δημοσθένους, Κατά Νεαίρας, 122.
Τελικά φαίνεται ότι ο ερχομός του Χριστιανισμού στην ιστορία έφερε τη μεγάλη ανατροπή με την περίφημη θέση του «Ούκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ» Γαλάτας γ, 23, η οποία ήταν τελείως αντίθετη με τις φιλοσοφικές αντιλήψεις της αρχαιότητας αλλά και με τις ισλαμικές και ινδουιστικές θέσεις σήμερα. Αλλοίμονο στη γυναίκα αν δεν είχαμε την έλευση του Χριστιανισμού στην ιστορία.
* Ο Ευτύχιος Σ. Καλογεράκης είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών