Τα περιστατικά παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης, όπως προκύπτει από σχετικές έρευνες, είναι ιδιαίτερα ψηλά στη χώρα μας, ενώ πολύ συχνά βλέπουν το φως της δημοσιότητας ανατριχιαστικές ιστορίες με θύματα παιδιά και δράστες ανθρώπους υπεράνω πάσης υποψίας, που προέρχονται τις περισσότερες φορές από το στενό οικογενειακό τους περιβάλλον. Η σιωπή, η αμηχανία και η άγνοια των παιδιών, τις περισσότερες φορές έχει ως αποτέλεσμα τα περιστατικά αυτά είτε να μην αποκαλύπτονται είτε να φανερώνονται πολύ αργά.
Η πρόληψη και η ενημέρωση σε θέματα σεξουαλικής υγείας και αγωγής στα ελληνικά σχολεία χωλαίνει και δυστυχώς είναι σε πολύ χαμηλά επίπεδα, την ίδια στιγμή που τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι γονείς έχουν άγνοια και δυσκολία στο πώς να χειριστούν και να διαχειριστούν τέτοια ζητήματα μέσα στην οικογένεια ή στην τάξη αντίστοιχα.
Την παραπάνω εικόνα θέλησε να ανατρέψει ομάδα εκπαιδευτικών του Ρεθύμνου με αφορμή και τα περιστατικά που είδαν το φως της δημοσιότητας το 2011 στην πόλη μας.
Τέσσερις γυναίκες εκπαιδευτικοί ένωσαν τις δυνάμεις τους, την διάθεσή τους για προσφορά, τις γνώσεις, το μεράκι, τη δημιουργικότητα και με την συνδρομή της γνωστού εικονογράφου δημιούργησαν ένα πολύτιμο εγχειρίδιο -οδηγό για τους συναδέλφους θέλοντας να εισάγουν τη σεξουαλική αγωγή στα σχολεία και να συμβάλλουν με αυτό τον προληπτικό τρόπο στην αντιμετώπιση του φαινόμενου.
Έτσι δημιουργήθηκε η ιδέα για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα σεξουαλικής αγωγής με τίτλο «Παίζω με τον Φρίξο και μαθαίνω για το σώμα μου και τις διαπροσωπικές σχέσεις», για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας (εγκεκριμένο από το υπουργείο Παιδείας), το οποίο υλοποιείται εδώ και πέντε χρόνια σε νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία.
Με ήρωα ένα σκαντζόχοιρο που φέρει το όνομα Φρίξος και μέσα από βιωματικά παιγνίδια, που ο εκπαιδευτικός μπορεί να υλοποιεί μέσα στην τάξη και με διάφορους τρόπους κάνει κοινωνούς και τους γονείς, τα παιδιά μαθαίνουν για το σώμα τους, τα δικαιώματά τους και πώς να προστατευθούν.
Πρόκειται για μια εξαιρετική δουλειά που έχει εγκριθεί από το υπουργείο Παιδείας και μάλιστα, όπως έγινε γνωστό, το εγχειρίδιο είναι υποψήφιο για το παγκόσμιο βραβείο εκπαιδευτικού προγράμματος σεξουαλικής αγωγής.
Το βιβλίο παρουσιάστηκε το απόγευμα της Τρίτης στην Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη, παρουσία αρχών, εκπαιδευτικών, γονιών και παιδιών.
Η συγγραφική ομάδα των εθελοντών αποτελείται από τους: Μαργαρίτα Γερούκη, τ. σχολική σύμβουλος Α/θμιας, Ελένη Βιταλάκη, εκπαιδευτικός – Δρ Αναπτυξιακής Ψυχολογίας Επιστ. Συν. Πανεπιστημίου Κρήτης, Αθηνά Τριαματάκη, εκπαιδευτικός – εμψυχώτρια θεατρικού παιχνιδιού, Δέσποινα Μαυράκη, εκπαιδευτικός – τ. μέλος του Δ.Σ. της Σχολικής Επιτροπής Α/θμιας Εκπαίδευσης, ενώ την εικονογράφηση έκανε η Πέγκυ Φούρκα.
«Τα παιδιά μαθαίνουν παίζοντας»
Η επιτυχία του προγράμματος σύμφωνα με την Aθηνά Τριαματάκη, δασκάλα και μέλος της συγγραφικής ομάδας, βασίζεται στο γεγονός όπως μας λέει, ότι τα παιδιά μαθαίνουν το σώμα τους και πως να το προστατεύουν μέσα από το βιωματικό παιγνίδι. Χαρακτηριστικά, μιλώντας στα «Ρ.Ν.» ανέφερε:
«Η επιτυχία αυτή του προγράμματος ήταν ότι έχει βασιστεί στον κεντρικό ήρωα, που είναι ο Φρίξος, ένας σκαντζόχοιρος, ο οποίος αγαπήθηκε πολύ από τα παιδιά και αυτό είναι η επιτυχία του. Αγαπήθηκε πολύ από τα παιδιά γιατί μιλάει στην γλώσσα τους, στην γλώσσα του παιγνιδιού και της δράσης, του ταξιδιού και της περιπέτειας. Με τα γράμματα που στέλνει κάθε τόσο στα παιδιά και τα οποία γράμματα οι εκπαιδευτικοί τα διαβάζουν στα παιδιά, τα παρασύρει στις περιπέτειές του και αλληλεπιδρούν μαζί του, επικοινωνούν, μοιράζονται συναισθήματα, σκέψεις, αποκτούν και ανακαλύπτουν γνώσεις για τις οποίες εμείς οι μεγάλοι καμία φορά διστάζουμε να τους μιλήσουμε. Έτσι λοιπόν αβίαστα και αυθόρμητα τα παιδιά μαθαίνουν παίζοντας».
Από την πλευρά της η Μαργαρίτα Γερούκη, επίσης μέλος της συγγραφικής ομάδας, τόνισε:
«Το πρόγραμμα έχει πάρει άδεια εδώ και τρία χρόνια από το υπουργείο Παιδείας και έχει υλοποιηθεί σε πολλά σχολειά δημοτικά και νηπιαγωγεία στην Κρήτη και σε άλλα μέρη της χώρας, γιατί μέσω του διαδικτύου το υλικό είναι προσβάσιμο. Είχα πάει σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας ως σχολικός σύμβουλος και είχα κάνει επιμόρφωση στους εκπαιδευτικούς για να το τρέξουν. Οπότε είναι ένα πρόγραμμα με μεγάλη απήχηση. Ξεκίνησε πριν από πέντε χρόνια μέσα από μια ανάγκη να βοηθήσουμε τα παιδιά να αντιμετωπίσουν την σεξουαλική κακοποίηση. Ενώσαμε τις δυνάμεις μας τέσσερις εκπαιδευτικοί, βρήκαμε τον ήρωα, φτιάξαμε το σενάριο -γιατί πίσω από κάθε ενότητα υπάρχει η ιστορία του Φρίξου- όπου τα παιδιά δένονται με τον Φρίξο και για αυτό μαθαίνουν όλα όσα ο Φρίξος έχει να τους δείξει και έχει να τους δείξει πολλά πράγματα για το σώμα τους, για το τι σημαίνει ιδιωτικό και τι δημόσιο, για την οικογένεια, για τα συναισθήματα και φυσικά για το καλό και το κακό μυστικό. Δηλαδή πράγματα που μας κάνουν να νιώθουμε άσχημα πώς θα πρέπει να τα εμπιστευόμαστε σε κάποιους. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα ποσοστά παιδικής σεξουαλική κακοποίησης είναι αρκετά ψηλά, κάθε τόσο έχουμε περιστατικά. Εμείς προσπαθούμε να ενδυναμώσουμε τα παιδιά μας να ξέρουν τα δικαιώματά τους, να ξέρουν τα όρια και τα δικά τους και των άλλων για να μπορούν να προστατευτούν. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Ειδικά για την σεξουαλική κακοποίηση στο 80% των περιπτώσεων δράστης είναι ένα άτομο πολύ κοντά στο παιδί και συνήθως υπεράνω πάσης υποψίας».
«Να γίνουμε όλοι μαζί μια ασπίδα γύρω από τα παιδιά μας»
Η Πέγκυ Φούρκα, η εικονογράφος του βιβλίου μίλησε για τον ήρωα, τον σκαντζόχοιρο Φρίξο που εδώ και πέντε χρόνια έχει γίνει γνωστός στη σχολική κοινότητα, δίδοντας στα παιδιά του νηπιαγωγείου και του δημοτικού την δυνατότητα μέσα από το παιγνίδι να γνωρίσουν το σώμα τους αλλά και τα δικαιώματά τους και τόνισε την επιτακτική ανάγκη όλη η κοινωνία με μια γροθιά να ενωθεί και να αποτελέσει μια ασπίδα γύρω από τα παιδιά, ώστε να εξαλειφθούν τα φαινόμενα παιδικής κακοποίησης. Μεταξύ άλλων, η κα Φούρκα, μιλώντας στα «Ρ.Ν.» είπε:
«Είναι πάρα πολύ δύσκολο να γίνει ένα βιβλίο που απευθύνεται στα παιδιά και να τα κερδίσει τη σημερινή εποχή, όπου τα παιδιά είναι απασχολημένα με ένα σωρό άλλες δραστηριότητες, που τα έχει κατακτήσει η κινούμενη εικόνα. Μέσα από το εκπαιδευτικό υλικό, ένα βοήθημα για γονείς και δασκάλους, θέλαμε να είναι ένα βιβλίο για τα παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας, θέλαμε να βρούμε έναν ήρωα με τον οποίο τα παιδιά να νιώσουν οικεία και να τον αγαπήσουν και σκεφτήκαμε ένα σκαντζοχοιράκι. Έχει τα αγκάθια, παραπέμπει στο ότι δεν μπορούμε να τον αγγίζουμε αλλά παρόλα αυτά είναι πολύ τρυφερός και έχει γίνει και τρισδιάστατη κούκλα. Στα σχολεία που θα υλοποιείται, τα παιδιά θα μπορούν να δανείζονται την κούκλα. Προσπαθούσαμε οι εικόνες να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των παιδιών, γιατί μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να «αγγίξουμε» πολύ σημαντικά θέματα, τα οποία δυστυχώς φοβόμαστε και εμείς οι μεγάλοι να τα πλησιάσουμε λες και δεν συμβαίνουν. Με το να αγνοούμε και να τα «κουκουλώνουμε» δεν μπορούμε να έχουμε ποτέ ένα αποτέλεσμα. Έτσι λοιπόν είναι μεγάλη μου τιμή -έχω εικονογραφήσει πάνω από 200 βιβλία- όμως αυτή η δουλειά με συγκινεί ιδιαίτερα, γιατί νιώθω ότι έχει ένα ιερό σκοπό. Νιώθω ότι είναι η αρχή για να κάνουμε ένα πολύ δυνατό ξεκίνημα, να περάσει η φωνή μας όσο γίνεται μακρύτερα, και όπως ενώθηκε η ομάδα των συγγραφέων και εγώ που ήμουν ο τελευταίος κρίκος για αυτό τον στόχο, έτσι από στόμα σε στόμα, από χέρι σε χέρι, να γίνουμε όλοι μια ασπίδα γύρω από τα παιδιά και να καταφέρουμε να εξαλείψουμε αυτό το δυσάρεστο φαινόμενο».
«Ένα πλήρες υλικό στην διάθεση των εκπαιδευτικών»
Το βιβλίο αποτελείται από τρία μέρη: τη θεωρία για την σεξουαλική αγωγή και τη βιωματική μέθοδο πάνω στην οποία στηρίχτηκαν οι δραστηριότητες, στο δεύτερο μέρος υπάρχουν πέντε ενότητες και στο τρίτο μέρος υπάρχει το οπτικοποιημένο υλικό που είναι απαραίτητο για τους εκπαιδευτικούς για να το εφαρμόσουν. Το βιβλίο απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και υλοποιείται σε παιδιά προσχολικής αγωγής.
Είναι ένα έτοιμο υλικό πλήρες, το οποίο μπορούν να έχουν ως οδηγό οι εκπαιδευτικοί για να το εφαρμόσουν στην τάξη είτε διασυνδέοντάς το με άλλα μαθήματα είτε στην ευέλικτη ζώνη. Όπως τόνισε η Aθηνά Τριαματάκη, η πρωτοβουλία ελήφθη με σκοπό οι εκπαιδευτικοί που διστάζουν ή φοβούνται να ασχοληθούν με το ζήτημα της σεξουαλικής αγωγής, να έχουν στα χέρια τους το παραπάνω βιβλίο ως «οδηγό» και να μπορέσουν μέσα από βιωματικό παιγνίδι να διδάξουν στα παιδιά το πώς να προστατέψουν το σώμα τους και την ψυχή τους. «Οι εκπαιδευτικοί επειδή δεν τους υποχρεώνει κανείς να διδάξουν τη σεξουαλική αγωγή, λίγο προβληματίζονται και δεν τολμούν να το κάνουν. Όμως θα μπορούσαν να το κάνουν. Ώρες υπάρχουν μέσα στην ευέλικτη ζώνη. Η σεξουαλική αγωγή διασυνδέεται και με άλλα μαθήματα, όπως τη μελέτη περιβάλλοντος. Θα μπορούσαν να το διασυνδέσουν και με τα εκπαιδευτικά αντικείμενα που ήδη διδάσκουν είτε στην ελεύθερη ζώνη, που οι δάσκαλοι υλοποιούμε τέτοιου είδους προγράμματα. Είναι πολύ σημαντική η υλοποίηση του προγράμματος και θέλουμε να δώσουμε το έναυσμα στους εκπαιδευτικούς, μπορεί να διστάζουν ή να φοβούνται ότι υπάρχει ένα έτοιμο υλικό που μπορούν χρησιμοποιήσουν και να εμπλουτίσουν. Είναι ένας πολύ καλός οδηγός, γιατί είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά σε αυτή την εποχή να τα προετοιμάζουμε και να έχουν τα εφόδια για την δική τους αυτοπροστασία, για την υγεία τους τόσο την σωματική όσο και την συναισθηματική και την ψυχική. Και όσο είναι σε μικρή ηλικία όσο και στην ενήλικη ζωή τους. Η αφορμή δόθηκε μετά από τα περιστατικά που είδαν το φως της δημοσιότητας στο Ρέθυμνο και είπαμε ότι χρειάζεται κάτι να κάνουμε στα σχολεία, ώστε τα παιδιά από μικρή ηλικία να είναι αφυπνισμένα, αν κάτι τέτοιο συμβεί να μιλήσουν. Είναι θέμα πρόληψης. Για αυτό και είναι τόσο σημαντικό».
Η Έλενα Βιταλάκη, εκπαιδευτικός, από την πλευρά της μιλώντας στα «Ρ.Ν.» είπε:
«Το βιβλίο αυτό δεν είναι μόνο χρήσιμο, αλλά και απαραίτητο. Ένας εκπαιδευτικός καλό είναι πέρα από τις γνωστικές του δομές που έχει από το Πανεπιστήμιο, να έχει και γνώσεις πάνω σε μια συμβουλευτική κατεύθυνση στα παιδιά όσον αφορά την διαπαιδαγώγηση για το σώμα τους, για το πώς να το σέβονται, να το εκτιμούν, να το προστατεύουν. Πρέπει να είναι ικανός να τους δημιουργεί το αίσθημα εμπιστοσύνης, έτσι ώστε να μπορούν τα παιδιά να συζητούν τους προβληματισμούς μαζί τους, γύρω από τα θέματα της σεξουαλικότητας, που για κάποιο λόγο στην Ελλάδα είναι ταμπού. Είναι βασικό να μπει η σεξουαλική αγωγή στα ελληνικά σχολεία για να ξεπεράσουν και οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί τα ταμπού γύρω από αυτό το θέμα. Είναι βασικό από νωρίς να μπορείς να μαθαίνεις για το σώμα σου, να το σέβεσαι, άρα να μαθαίνεις να το προασπίζεσαι. Άρα είναι πολύ απαραίτητο θεωρώ και ένας εκπαιδευτικός περά από την δίκη του πρωτοβουλία να ασχοληθεί με αυτό το θέμα, να μάθει και να επιμορφωθεί γύρω από αυτό».
Αναγκαία η υποχρεωτική εισαγωγή της σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία
Οι εκπαιδευτικοί επεσήμαναν για πολλοστή φορά την αναγκαιότητα το πρόγραμμα σεξουαλικής αγωγής να καταστεί υποχρεωτικό στα σχολεία. Συγκεκριμένα η κα Μαργαρίτα Γερούκη υποστήριξε:
«Παρ’ όλο που το πρόγραμμα είναι εγκεκριμένο από το υπουργείο Παιδείας, είναι στην διακριτική ευχέρεια του κάθε εκπαιδευτικού να το εφαρμόσει ή όχι. Ο εκπαιδευτικός θέλει ενθάρρυνση, μπορούν και οι ίδιοι οι γονείς να ενεργοποιηθούν και να απευθυνθούν στους εκπαιδευτικούς ζητώντας τους να το εφαρμόσουν. Πάντα τα προγράμματα σεξουαλικής αγωγής όταν εφαρμόζονται στα σχολεία δημιουργούν καλή επικοινωνία με τους γονείς στο σπίτι. Η εμπειρία μας δείχνει ότι οι γονείς είναι πάρα πολύ δεκτικοί, γιατί θέλουν να προστατεύουν τα παιδιά τους. Το κλίμα είναι ώριμο, γιατί από τη μια έχουμε τη ανάδειξη του προβλήματος ότι δηλαδή τα παιδιά μας είναι απροστάτευτα και πρέπει να βρούμε τρόπους να τα προστατέψουμε όσον αφορά το σώμα τους και τη σεξουαλικότητα. Από την άλλη έχουμε τους γονείς που το αντιλαμβάνονται αυτό και έχουμε και ένα έτοιμο εκπαιδευτικό υλικό, άρα θεωρώ ότι είμαστε πάρα πολύ κοντά και χαρούμενοι που το Ρέθυμνο είναι πρωτοπόρο και σε αυτό τον τομέα».
«Είναι υποχρέωση του κράτους και της πολιτείας να εισάγει αυτό το μάθημα επίσημα μέσα στα σχολεία, για να μπορέσει να κάνει πιο δυναμικούς τους εκπαιδευτικούς, ώστε και αυτοί να μπορέσουν να προωθήσουν το μάθημα στην τάξη» πρόσθεσε η κα Βιταλάκη.
Στο πλευρό της εκπαιδευτικής κοινότητας Περιφέρεια και Δήμος
Περιφέρεια και Δήμος μέσω της αντιπεριφερειάρχη και του δημάρχου εξήραν την πρωτοβουλία των εκπαιδευτικών και εξέφρασαν τη βούλησή τους να συνδράμουν κάθε προσπάθεια προς όφελος των παιδιών και της κοινωνίας.
Η αντιπεριφερειάρχης Ρεθύμνου, Μαρία Λιονή, που παραβρέθηκε στην εκδήλωση στο σύντομο χαιρετισμό της τόνισε:
«Είναι υποχρέωσή μας τέτοιου είδους προσπάθειες που έχουν να κάνουν με το παιδί και την βελτίωση της καθημερινότητάς του και της ποιότητας ζωής του να τις στηρίζουμε και αυτό κάνουμε ως Περιφέρεια. Συγχαρητήρια στην συντακτική ομάδα και την κα. Φούρκα για την εθελοντική της προσφορά. Πρόκειται για μια εξαιρετική δουλειά, μια καλαίσθητη έκδοση, η οποία αξίζει να μπει σε κάθε σχολείο της Κρήτης, θα είναι πολύ χρήσιμο».
Στο σύντομο χαιρετισμό του ο δήμαρχος Ρεθύμνου, Γιώργος Μαρινάκης, αναφερόμενος στην πρωτοβουλία των εκπαιδευτικών ανέφερε:
«Πρόκειται για ένα εύχρηστο, καινοτόμο, καλαίσθητο, με εξαιρετική εικονογράφηση και έξυπνη γραφή, εγχειρίδιο που επιχειρεί να καλύψει μέρος ενός σημαντικού κενού, στην εκπαιδευτική διαδικασία: τη σεξουαλική αγωγή, η οποία ενώ προβλέπεται από τα αναλυτικά προγράμματα, απουσιάζει από την επίσημη διδασκαλία στις σχολικές αίθουσες, για λόγους που χρήζουν βαθύτερης ανάλυσης από την απλουστευτική προσέγγιση της απουσίας καταρτισμένων εκπαιδευτικών ή κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού. Αντιλαμβανόμαστε όλοι πως η σεξουαλική αγωγή ειδικά στην ευαίσθητη νηπιακή και παιδική ηλικία προσκρούει, ακόμη και σήμερα, σε νοοτροπίες που διαπνέονται από στερεότυπα, προκαταλήψεις, έμφυλες ανισότητες και ίσως ένα συντηρητισμό βαθιά ριζωμένο.
Χαίρομαι που ο Δήμος Ρεθύμνης και το Τμήμα Παιδείας του γίναμε μέτοχοι αυτής της συνεργασίας με πλήθος φορέων και ιδιωτών που συνέβαλαν στην υλοποίηση τούτης της πρωτοποριακής ιδέας. Κι εύχομαι πραγματικά ο Φρίξος να τύχει της ευκταίας αποδοχής που αξίζει και να τύχει της παγκόσμιας διάκρισης την οποία διεκδικεί ως καινοτομία στην Σεξουαλική Υγεία».
Ο δήμαρχος συνεχάρη τους εκπαιδευτικούς και κατέληξε λέγοντας:
«Μακάρι να βρει μιμητές το έργο τους. Και σύντομα, η σχολική κοινότητα, να εμπλουτιστεί με τέτοιου περιεχομένου και ποιότητας εκδόσεις που θα διευκολύνουν το έργο των εκπαιδευτικών, θα παρέχουν γνώση ζωής στα παιδιά και θα ανακουφίσουν τους γονείς οι οποίοι συχνά στέκονται αμήχανοι μπροστά στις κρίσιμες ερωτήσεις των παιδιών ή αποφεύγουν τη συζήτηση εξωθώντας άθελά τους, τα παιδιά τους να μάθουν με λάθος τρόπο κι από λάθος πηγές βασικά πράγματα για το σώμα τους, τις σχέσεις τους με το άλλο φύλο και τη σεξουαλικότητά τους».
Η κα Ευαγγελία Μαντά-Παντελιδάκη, προϊσταμένη της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης είπε:
«Είναι πολύ σημαντικό ότι το πρόγραμμα βρήκε μεγάλη ανταπόκριση στα σχολεία που δοκιμάστηκε, καθώς μέσα από το παιγνίδι τα παιδιά μαθαίνουν για το σώμα τους και τις ανθρώπινες σχέσεις και έρχονται σε μια πρώτη επαφή με την σεξουαλική αγωγή σαν μαθησιακό αντικείμενο. Ακόμα αναλογίζομαι πόσο σημαντικοί είναι για μια περιοχή, όπως το Ρέθυμνο, που οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες είναι ιδιαίτερες, να μπορέσουν οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές μας να εκμεταλλευτούν στο έπακρον τα πλεονεκτήματα που μπορεί να προσφέρει μια τέτοια προσέγγιση του θέματος και να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο όλες τις δυνατότητες που έχουν πάνω σε αυτό που παρουσιάζει».